Της αγιογράφου, κριτικού βιβλίου-τέχνης, Μαριλένας Φωκά (ΜΑ)

Η μάσκα είναι ένα πανάρχαιο σύμβολο. Οι πρώτες νεκρικές μάσκες ανευρέθηκαν στη Μεσσοποταμία σε νεκρόπολη της Ούρ. Επίσης, στους Μυκηναϊκούς τάφους έχουν βρεθεί χρυσά προσωπεία με πιο διαδεδομένο αυτό που χαρακτηρίστηκε ως το Προσωπείο του Αγαμέμνονα.  Ως πολτισμικό σύμβολο, η μάσκα ή  προσωπείο γίνεται ευρέως γνωστό  από την Ελληνική αρχαιότητα όπου συνδέθηκε με το θέατρο. Ο Θέσπης που εισήγαγε τον διάλογο υποκριτή και χορού τυποποίησε τα προσωπεία με έμφαση στην εσωτερικότητα του χαρακτήρα. Τη μάσκα ή προσωπείο, φορούσαν οι υποκριτές προκειμένου να κρύψουν την ταυτότητά τους και πείσουν το κοινό για τον χαρακτήρα ή τους χαρακτήρες που υποδύονταν. Η χρήση της τους βοηθούσε «να μπουν μέσα στο πετσί του ρόλου τους» όπως λέγεται στον χώρο της υποκριτικής τέχνης, καθώς πάνω σε αυτήν ήταν φιλοτεχνημένα με έντονο και υπερμεγενθυμένο τρόπο τα χαρακτηριστικά του προσώπου που υποδύονταν. Τα ανδρικά προσωπεία ήταν σκουρόρχρωμα σε αντίθεση με τα γυναικεία που ήταν ανοικτόχρωμα. Το υλικό κατασκευής τους ήτaν το λινό ύφασμα που είχε μουσκέψει σε γύψο ενώ τα χαρακτηριστικά του προσώπου είχαν επιζωγραφιστεί. Λόγω της φθαρτότητας των υλικών αυθεντικά προσωπεία δεν βρέθηκαν αλλά τα εν λόγω αντικείμενα μελετήθηκαν μέσω των αποτυπώσεων τους κυρίως σε αγγεία. Κατά τα ελληνιστικά χρόνια τυποποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό. Κατά τη μέθοδο Στανισλάβσκι, ο ηθοποιός μπορεί να χρησιμοποιήσει αντικείμενα και μέσα σε αυτά και τη μάσκα προκειμένου να «εισχωρήσει και καταλάβει» τον χαρακτήρα που ενσαρκώνει. Η μάσκα  ανέκαθεν προξενούσε τον θαυμασμό αλλά και το φόβο.  Στο αρχαίο θέατρο τη μάσκα την  χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά οι άντρες για να υποδυθούν και τους γυναικείους ρόλους καθώς  οι γυναίκες αποκλείονταν από τη δημόσια ζωή με εξαίρεση τις θρησκευτικές τελετές. Συνεπώς, η χρήση της μάσκας σε αυτό το σημείο του πολιτισμού συνδέεται «τελετουργικά» με την τέχνη μέσω των  μοτίβο της απόκρυψης, της εσωτερικής αναζήτησης  και της οικειοποίησης  στοιχείων της πρωσωπικότητας κάποιου άλλου.

  Μια άλλη κατηγορία ανθρώπων από τους πρώτους πολιτισμούς όπως οι φυλετικές ομάδες,  που έκανε χρήση της μάσκας ήταν οι ιερείς –σαμάνοι κυρίως σε ανατολικές θρησκείες. Με τα επιβλητικά σχέδια και χρώματα και με συνδιασμό κάποιων μεταφυσικών στοιχείων όπως επικλήσεις, τελετουργικές κινήσεις, χρήση θυμιαμάτων κ.λ.π. οι ιερείς κατακυρώνονταν  ως πνευματικοί ηγέτες και καθοδηγούσαν τους οπαδούς –πιστούς τους. Σε αυτό το σημείο η μάσκα λειτουργούσε  ως σύμβολο κύρους και εξουσίας. 

Σύμφωνα με τον William Summers, ειδικό στην ιστορία της ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Yale, από τον 16^ο αιώνα θεσπίζεται η θεωρία οτι κάποιες ασθένειες μπορούν να μεταδοθούν από άνθρωπο σε άνθρωπο, ενώ οι μάσκες έως τότε είχαν τη χρήση φυλακτών εναντίον της κακής ενέργειας» Τον 19^ο αιώνα η θεωρεία των μικροβίων επιβεβαιώθηκε  και στα χειρουργεία το 1980 εμφανίστηκαν για πρώτη φορά  οι μάσκες. «Η πανώλη της Κίνας» το 1910 εξαπλώθηκε από το Χονκ Κόγκ μέχρι τη Ματζουρία με αυξημένη θνησιμότητα μέχρι και 100% περνώντας και στην Ευρώπη μέσω της σιδηροδρομικής σύνδεσης. Η μάσκα που υιοθετήθηκε στην Ευρώπη ήταν σαν κάλυμα προσώπου που στη θέση του στόματος έμοιαζε με ράμφος πουλιού και περιείχε μια θήκη για την προσθήκη αρωματικών χόρτων, καθώς αυτό θα απέτρεπε την εισπνοή μολυσμένου αέρα από οργανικές αποσυνθεμένες ουσίες. Με την πρόοδο της ιατρικής, η ιατρική με καθαρά χρηστική αποστολή μάσκα υιοθετήθηκε καθολικά απο τους ιατρούς και εως σήμερα ειναι ένα  απαραίτητο εργαλείο της δουλειάς τους, ειδικά των χειρουργών.

Η θεατρική μάσκα χρησιμοποιείται στην περίοδο του Τριωδίου για λόγους αναψυχής αλλά η χρήση της από τον πληθυσμό και η συμμετοχή στις εορταστικές εκδηλώσεις ειναι προαιρετική. Η εκκλησία αντιτάχθηκε στην συμμετοχή των πιστών σε καρναβαλικές εκδηλώσεις για δογματικούς λόγους. Εδώ και δύο χρόνια για την προστασία της δημόσιας υγείας γίνεται ευρεία  χρήση της ιατρικής μάσκας με υποχρεωτικό χαρακτήρα  για όλον τον πληθυσμό εν όψει της παδημίας του SARS-COVID19. Η μάσκα από θεατρικό και τελετουργικό σύμβολο πέρασε ως χρηστικό αντικείμενο στον χώρο της υγείας και η χρήση της από προαιρετική ή ορισμένη για συγκεκριμένες ομάδες είναι η πρώτη φορά που γίνεται επιτακτική αφορώντας στο σύνολο της ανθρωπότητας.

(Πηγή : «Η ιστορία της ιατρικής μάσκας», Documentonews.gr,ancientheatre .culture.gr, Μάσκες, Korvos,edu.gr)