Της αγιογράφου-κριτικού βιβλίου-τέχνης Μαριλένας Φωκά (ΜΑ)

Η σχέση της γυναίκας με την ιεροσύνη ξεκινάει από την αρχαιότητα. Η συμμετοχή της γυναίκας των αρχαϊκών και κλασσικών χρόνων στη δημόσια ζωή ήταν ελάχιστη καθώς η αποκλειστική της ασχολία ήταν να διαχειρίζεται τα «του οίκου» της. Η μόνη περίπτωση που είχε ενεργή συμμετοχή στο δημόσιο βίο ήταν η διακονία της ως ιέρειας στους ναούς που ήταν αφιερωμένοι κυρίως σε γυναικείες θεότητες (εικόνα 1). Σημαντικές ήταν οι ιέρειες του μαντείου των  Δελφών Πυθία και του ναού που ήταν  αφιερωμένος στη Δήμητρα και την Κόρη (Περσεφόνη) στην Ελευσίνα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα ιερατικά καθήκοντα στους ναούς που ανήκαν σε θεότητες μπορούσαν να επιτελεστούν μόνο από γυναίκες και καμμία πράξη δεν μπορούσε να λάβει χώρα χωρίς την παρουσία ή την έγκρισή τους. Τα καθήκοντά τους συνίστατο στην φύλαξη του ναού, των προσφορών και των θυμιαμάτων, την απόδοση τιμών την τέλεση ιεροτελεστιών και την αναπομπή προσευχών στην θεότητα. Επίσης, στα μαντεία οι ιέρειες εξασκούσαν το προφητικό  χάρισμα όπως αυτό της Πυθίας με τους διφορούμενους χρησμούς.

Οι ιέρειες ήταν οι μόνες που είχαν πρόσβαση στο άδυτο, τον ιερό χώρο που στέγαζε το άγαλμα της θεότητας. Μπορούσαν ακόμα και να απαγορεύσουν την είσοδο στο ναό ακόμα και βασιλιάδων όπως έγινε από την ιέρεια του ναού της Αθηνάς Πολιάδας που διακονούσε στο ναό της Ακρόπολης και δεν επέτρεψε την είσοδο στον βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη. Η κοινωνία σεβόταν απόλυτα τις αποφάσεις των ιερειών καθώς η παράβασή τους θεωρούνταν ιεροσυλία και μπορούσε εξοργίσει τη θεότητα και «το κακό»  να μιάνει όλη την πόλη.

Ιερατικά καθήκοντα επιτελούσαν και μικρά κορίτσια από την ηλικία των επτά ετών που μετά από παραμονή ενός χρόνου στο ιερό της  Ακρόπολης μετέφεραν τα άρρητα αντικείμενα  κατά την γιορτή των Αρρηφορίων στη διάρκεια των οποίων ενήλικες γυναίκες, οι Εργαστίνες έπλεκαν τον πέπλο της Θεάς Αθηνάς. Γνωστές είναι και οι μικρές Άρκτοι που υπηρετούσαν στο ναό της θεάς Άρτεμης στη Βραυρώνα.

Στη χριστιανική θρησκεία σήμερα δεν υπάρχουν ιέρειες στην Ορθόδοξη εκκλησία. Η απόφαση αυτή πάρθηκε καθώς ο Ιησούς ανέθεσε το Αποστολικό έργο σε άνδρες. Οι γυναίκες αν και  υπήρχαν στο ακροατήριό Του δεν επιλέχθηκαν να κυρρήτουν ή να ιερουργούν. Επίσης, τίθεται και το θέμα του κωλύματος από ευλάβεια, της έμμηνου ρύσης κατά τη διάρκεια της οποίας η γυναίκα θεωρείται ακάθαρτη (η κατάσταση αυτή χωρίς να είναι αμαρτία είναι μια περίοδος φυσικού καθαρισμού) κατά τον Άγιο Διονύσιο Αλεξανδρείας.

   Παρ΄όλα τα κωλύματα περί ιεραρχικής ιερωσύνης των γυναικών, ο θεσμός της διακόνισσας υπήρχε από την εποχή των Αποστόλων όπως αναφέρεται στην Προς Ρωμαίους Επιστολή, «συνίστημι δὲ ὑμῖν Φοίβην τὴν ἀδελφὴν ἡμῶν, οὖσαν διάκονον τῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Κεγχρεαῖς», (Προς Ρωμαίους ) ενώ οι αρετές της διακόνισσας αναφέρονται στην Α΄Επιστολή προς Τιμόθεο (Α΄Προς Τιμόθεο 3:11) ως  «γυναίκας ὡσαύτως σεμνάς, μὴ διαβόλους, νηφαλίας, πιστάς ἐν πᾶσι». Επιπλέον, « η χειροτονημένη διακόνισσα περιβαλλόταν, όπως και ο διάκονος, με το διακονικό ωράριο, και κατά την ώρα της Θείας Κοινωνίας κοινωνούσε όπως και ο διάκονος, ελάμβανε το Άγιο Ποτήριο από τα χέρια του αρχιερέως και το απέθετε δίπλα στην Αγία Τράπεζα». Ακόμα και στις Νεαρές του Ιουστινιανού αλλά και στους κανόνες της Α΄ και Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου υπάρχουν σχετικές κανόνες και ο ίδιος ο Άγιος Νεκτάριος ευχήθηκε τα μοναστήρια και οι ενορίες να αποκτήσουν τις διακόνισσες τους (Θεοδώρου)..

Τα καθήκοντα της διακόνισσας μέχρι τον 5^ο αιώνα ανατίθονταν με χειροτονία με την εξής ευχή:

 «Ὤ, ἐπίσκοπε, ἐπιθήσεις αὐτῇ τὰς χείρας, παρεστῶτος τοῦ πρεσβυτερίου καὶ τῶν διακόνων καὶ τῶν διακονισσῶν καὶ ἐρεῖς, και θα πεις: Ὁ Θεὸς ὁ αἰώνιος, ὁ Πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς δημιουργός, ὁ πληρώσας Πνεύματος Μαριὰμ καὶ Δεβώρραν καὶ Ἄνναν καὶ Ὄλδαν, ὁ μὴ ἀπαξιώσας τὸν μονογενῆ Σου Υἱὸν γεννηθῆναι ἐκ γυναικός, ὁ καὶ ἐν τῇ σκηνῇ τοῦ μαρτυρίου καὶ ἐν τῷ ναῷ προχειρισάμενος τὰς φρουροὺς τῶν ἁγίων Σου πυλῶν· Αὐτὸς νῦν ἔπιδε ἐπὶ τὴν δούλην Σου τῆνδε, τὴν προχειριζομένην εἰς διακονίαν, καὶ δὸς αὐτῇ Πνεῦμα ἅγιον καὶ καθάρισον αὐτὴν ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρκὸς καὶ πνεύματος, πρὸς τὸ ἐπαξίως ἐπιτελεῖν αὐτὴν τὸ ἐγχειρισθὲν αὐτῇ ἔργον» (Θεοδώρου ).

Κατά τον Θεοδώρου, «η χειροτονία της διακόνισσας έχει απόλυτη ομοιότητα με τις χειροτονίες της τάξεως του ανωτέρου κλήρου, δηλαδή του επισκόπου, του πρεσβυτέρου και του διακόνου, διότι γίνεται η χειροτονία αυτή, όπως είδαμε, μέσα στο ιερό βήμα και μπροστά στην Αγία Τράπεζα, κατά την Θεία Λειτουργία, και μάλιστα μετά την Αγία Αναφορά, δηλαδή ευθύς μετά τον ασπασμό της ειρήνης, πριν από το «Πάντων τῶν ἁγίων μνημονεύσαντες, κλπ.»

Στο Αγιολόγιο της εκκλησίας μνημνεύεται η Αγία Ολυμπιάδα και η Οσία Φοίβη οι Διακόνισσες (εικόνα 2,3) .

Επιπρόσθετα, οι γυναίκες διακονούν ως κατηχήτριες όπως και η γράφουσα, μετά από φοίτηση στο Φροντιστήριο Υποψηφίων Κατηχητών της Αποστολική Διακονίας. Το 2008 τέθηκε θέμα επαναφοράς από την Ιερά Σύνοδο του θεσμού των διακονισσών που τέθηκε υπό εξέταση.

(Πηγές: Ευάγγελος Θεοδώρου, Η χειροτονία των Γυναικών, Καινή Διαθήκη, Προς Ρωμαίους Επιστολή )