Αρχίζοντας να διαβάζεις  το βιβλίο του Γρηγόρη Καγγελάρη «Λύκος για πάντα», τα 18 διηγήματα ενός θρυμματισμένου μυθιστορήματος, όπως ο ίδιος  χαρακτηρίζει το έργο του, εισπράττεις την πρώτη νότα αισιοδοξίας. Στο πρώτο διήγημα «Η κούνια», μιλάει ένα μωρό!

Αυτόματα το μυαλό οδηγείται σε μια νέα αρχή, σε μια αναγέννηση.  Αυτό το μωρό δεν είναι η αρχή της αφήγησης, αλλά το αίσιο τέλος της, πιθανολογείς, μέχρι να δικαιωθείς για τη σκέψη σου. Βοηθάει βέβαια σ΄αυτό,  η Ελληνική Μυθολογία, με το παιδί Τελεσφόρο, το γιο του Ασκληπιού, Θεού της Ιατρικής, που τον συνοδεύει, σαν σύμβολο του αίσιου θεραπευτικού αποτελέσματος. Ο Τελεσφόρος αναφέρεται και από  τον μεγάλο ψυχαναλυτή Carl  Jung, εισηγητή τού Συλλογικού Ασυνείδητου, τις κοινές καταγραφές που κουβαλάμε όλοι μέσα μας, εκτός από τα ατομικά μας βιώματα.

Βοηθάει παράλληλα και η Ψυχοδυναμική Θεωρία του Γάλλου ψυχαναλυτή του 20^ου αιώνα, Ζακ Λακάν, συνέχεια και επέκταση του  Σίγκμουντ Φρόυντ.

Ο Ζακ Λακάν όμως,  μας διευκολύνει. Δίνει μορφή στο άυλο, στο κρυμμένο ασυνείδητο, με τους 6 κύκλους της θεωρίας του, τα παραδείγματα της απόλαυσης όπως τα λέει. Καταλήγει στο Encore, όπου μιλάει ο άνθρωπος σαν μωρό πια, lallare,  το γαλλικό lallation ενός μωρού.

Μετά από αυτό, δανείζομαι  τα  Έξι (6) Παραδείγματα της Απόλαυσης, για να μιλήσω για το βιβλίο «Λύκος για πάντα».

Οι τρεις πρώτοι κύκλοι  Φαντασιακό – Συμβολικό - Πραγματικό και γαλλικά  IRS (Imaginaire, Realistique, Symbolique}, ακούγονται ως συνήχηση με το συγκρότημα ΙΡΙΣ, που είχε ο Γρηγόρης Καγγελάρης, σαν μουσικός σαξοφωνίστας. Τα τρία πρώτα στάδια, αποτελούν την πορεία και το λύσιμο ενός αθέατου κόμπου που κάποιοι έχουμε μέσα μας. Φρένα των επιρροών μας και εσωτερικός έλεγχος, αυτού που πραγματικά είμαστε και πασχίζει να αναδυθεί. Ακολουθούν οι υπόλοιποι τρεις κύκλοι,  Τεμαχισμένη Απόλαυση -  Ρηματική Απόλαυση και το τελικό Τίποτα ή Encore, σαν το τέλος μιας παράστασης που το κοινό χειροκροτεί και καλεί επανειλημμένα  τους καλλιτέχνες  στη σκηνή, ώστε  να επαναλάβουν κάποιο κομμάτι. Απόδειξη ότι η Παράσταση πέτυχε!

Φαντασιακό

Το φαντασιακό, η πρώτη απόλαυση του ανθρώπου, είναι πολύ δυνατό και άφθονο στην έντεχνη και πλούσια γλώσσα του Γρηγόρη Καγγελάρη. Εικόνες, αναπαραστάσεις, μεταφορές και παρομοιώσεις, διάλογοι εν σειρά, χωρίς θεατρικούς ρόλους, με απόλυτη ελευθερία.  Οι ιστορίες του Λύκου, μαζί με προσωπικά βιώματα, μας  ταξιδεύουν συνέχεια 50, 70 χρόνια μπρος-πίσω, αλλά και στο σήμερα, με ό,τι βιώνουμε σαν λαός με φτώχεια, οικονομικές δυσκολίες, αρρώστιες πανδημικές και όχι μόνο, σαν συνέπεια ενός υπερβολικού υλικού πολιτισμού, που αγνοεί τη βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου για πνευματικότητα. Ενός πολιτισμού που γιγαντώνει τις ανάγκες, δημιουργώντας ψυχικά κενά και ανθρωπιστικά ελλείμματα.

Ο ήρωάς μας Πέτρος ως χριστιανός, Περσέας κατά την αρχαιολατρεία της εποχής του 1950-60 και επιθυμία του αριστερού πατέρα, Πέρος για τους φίλους του και Πέδρο όπως τον αποκαλεί η Πιλάρ στο Παρίσι και ας της έχει συστηθεί ως  Ερνέστος υπονοώντας τον μεγάλο Τσε Γκεβάρα, γιατρό και επαναστάτη!  Όλα αυτά τα Π Π Π Π συνέχεια,  των αρχικών ονομάτων, παραπέμπουν ηχητικά σε μια επερχόμενη αρμονία, ίσως και λόγω της μουσικής παιδείας του συγγραφέα. Μια αρμονία του Π=3.14, που συναντάμε σε κάθε κύκλο, αν διαιρεθεί η περίμετρος  με τη διάμετρο του. Η γνωστή παγκόσμια αρμονία του Αρχιμήδη.

Η φαντασία του πρωταγωνιστή είναι γίγαντας, θεοποιεί το γυναικείο σώμα που το αναζητάει συνέχεια και απεγνωσμένα. Στις περιγραφές του πεθαίνει μεταφορικά για τα χρυσοπλάτινα μαλλιά μιας Μαρίας, για τις γάμπες, τους μηρούς, τα σταρένια γόνατα  και το χρυσό χνούδι της δασκάλας του, της φιλολόγου Έρης, για την κατακόκκινη νιφάδα, το παλτό της πανέμορφης Ζηνοβίας, συμφοιτήτρια στο Φυσικό που σπουδάζει, και τον οδηγεί σαν υπνωτισμένο να διαβεί την πόρτα της Νομικής στην κατάληψη του 73. Πολλές γυναίκες παρελαύνουν στη ζωή του Πέρου. Η Στέλλα που τα δίνει όλα, αλλά τη βαριέται γιατί είναι υποχωρητική, σε μια επίπλαστη θηλυκότητα της υποταγής, η υδρόγειος των φανταστικών ταξιδιών του,  μπαίνει ανάμεσα και τους χωρίζει. Η σύζυγος Εύα με τον τοίχο μιας πλάτης, της ρουτίνας πια στο συζυγικό κρεβάτι, που τον οδηγεί στην πόρνη του δρόμου  «Πάτι Σμιθ» με τα κόκκινα στριγγάκια που στάζουν σαν αίμα στη γωνία Ναυαρίνου και Χαριλάου Τρικούπη. Η Ελένη τής εξάρτησης από ένα σώμα, του άντρα που την εγκατέλειψε, αλλά εκείνη αγοράζει και σιδερώνει πουκάμισα κάθε Κυριακή, σαν ψευδαίσθηση της ύπαρξής του, με την πορνεία σαν τελική εκδίκηση. Το  φετίχ της εικόνας, στους σμιλεμένους αστραγάλους της Ζωής, μιας πανέμορφης γυναίκας,  που ορέγονται όλοι οι φίλοι του.

Σύμβολα

Το δεύτερο παράδειγμα απόλαυσης, το συμβολικό, δεν είναι καθόλου απολαυστικό για τον Πέρο. Αναδύονται όλα τα ελλείμματα του. Μια Αριστερά που προδίδει τα οράματα, με την κατάρρευσή της. Ο εμφύλιος που σκοτώνει αδέλφια σαν καλοτροχισμένο και δίκοπο μαχαίρι. Μια Πολιτεία και Εκκλησία μαζί, που αγνοούν και τρελαίνουν τη χαροκαμένη γυναίκα και μάνα στο διήγημα «Η μάνα του αντάρτη».  Μια Παιδεία στο διήγημα  «Κρυφό σχολειό»,  με τον αυταρχικό δάσκαλο Γκούρα, τον Αδόλφο Γκούρα ή μονόφθαλμο Πολύφημο και Εξαποδώ όπως τον αποκαλεί, με τους φόβους και τη συνεχή τιμωρία. Με τις μελανιασμένες  χαρακιές στα χέρια των παιδιών, μιας παραποιημένης θρησκοληψίας που τιμωρεί και εκφοβίζει με διαβόλους και κολάσεις, την αμαρτία  για τη σωματική απόλαυση.

Τα γονεϊκά σύμβολα του βιβλίου, Μάνα –Πατέρας, προβάλλουν με αντιθετικές συγκρίσεις. Η Μάνα  θυσία, κουράγιο και αστείρευτη προσφορά, ενώ ο Πατέρας, παρών με φυσική παρουσία, αλλά στην ουσία μέγας απών στην Επικοινωνία και τη γνωριμία με το παιδί του. Σε 10 από τα 18 διηγήματα αναφέρεται ο πατέρας, σε 8 η μάνα. Κεντρικός πυρήνας οι δυο τους στην Αναπαράσταση Ζωής του Πέρου. Στο συγκλονιστικό διήγημα «Αγρυπνία πατρός» διατυπώνεται ευθέως η απουσία του Πατέρα, που είναι εκεί, αλλά χωρίς να πλησιάζει την ψυχή του παιδιού του. Αυτό το γιγάντιο έλλειμμα Το-Όνομα-του Πατρός, όπως το αποκαλεί ο Ζακ Λακάν, είναι η μαύρη τρύπα, στο Γαλαξία της Ζωής του Πέρου. Αυτό πολεμάει να γεμίσει μια ζωή, σαν ανθοδοχείο προς πλήρωση,  με τη λατρεία στη μορφή του γυναικείου σώματος, που λάτρευε σημειωτέον  και ο πατέρας του.

Τα Πραγματικό-η ανεκπλήρωτη απόλαυση

Στο τρίτο στάδιο της απόλαυσης, του Πραγματικού ( Das Ding), το αθέατο ασυνείδητο γεμάτο γιγάντια ένστικτα, απωθημένες επιθυμίες και τραύματα, που τρέμει ο Πέρος να διαβεί το κατώφλι του, σχίζεται σαν μεμβράνη και ανοίγει, όταν το δικό του σώμα, έχει πια γεράσει μαραμένο. Κοιτάζει μέσα έντρομος σ΄ αυτόν τον ασκό, παραληρεί με τελετουργική  Διονυσιακή Ιερή Μανία, μετά από γερή οινοποσία στο διήγημα «Οι φωνές».

«Με οδήγησες στα μπαρ» αφηγείται στο διήγημα «Αγρυπνία πατρός». «Δεν μίλαγες βαθειά κι εγώ ακολούθησα τα βήματά σου» λέει σαν τρίτος αφηγητής στον πατέρα. Οι Μορφές που λάτρεψε, το Σημαίνον της ζωής του, σύμβολα που γίνονται καρέκλες, μπερζέρες, γραφεία που του μιλούν και τον κατηγορούν. Το Πέρασμα στο άγνωστο ασυνείδητο, δίνει με παραισθήσεις, φωνή και συναίσθημα στα άψυχα, που σουρεαλιστικά πια, του μιλούν και τον οδηγούν στο βαθύτερο Σημαινόμενο, στην  Έννοια και την Ψυχή.

«Μου μιλάγατε κι εγώ δεν άκουγα» λέει στα δικά του «τετράποδα» όπως τα αποκαλεί,  καρέκλες και τραπέζια, που σαν Μαινάδες και Βάκχες τον κατηγορούν ότι δε γνώριζε ουσιαστικά τις γυναίκες που συναναστρεφόταν. «Η Στέλλα σε λάτρεψε, αλλά την έκανες να φύγει» ουρλιάζουν οι καρέκλες σαν Ερινύες και Τύψεις. «Δεν ξέρετε τη δική μου μοναξιά», τους αντιγυρίζει, ουρλιάζοντας με τη σειρά του, στο διήγημα «Οι Φωνές»!

Στο διήγημα «Το στόμα του αέρα», θέλει αρχικά, να σκοτώσει την πανέμορφη Ζωή με τα τραγανά και στητά της στήθη, ειρωνεία πάνω στο πλισέ γεροντικό δικό του δέρμα. Κοιμάται δίπλα του όταν εκείνος περνάει το κατώφλι της συνείδησης του Πραγματικού. Όλοι οι φόβοι της ζωής του, ασανσέρ, σκοτάδι, πόρτες, κλειδαριές, θάνατος, γυναικείος κόλπος, ψυχαναγκασμοί να μην πατήσει τους αρμούς στα πλακάκια, να μην κρύψει τη γαρδένια στο ανθοπωλείο ένα λεωφορείο που περνάει, κακός οιωνός!  Όλα κλειδώνουν σε ένα φόβο, έναν Ιερό Τρόμο… που οδηγεί όμως στην ανασυγκρότηση….

Η Τεμαχισμένη Απόλαυση

Το τέταρτο παράδειγμα,  της Τεμαχισμένης Απόλαυσης, τον περιμένει. Βγήκε νικητής από το Πέρασμα του Πραγματικού και επιστρέφει στα μικρά αντικείμενα  α  της απόλαυσης…..  Η μουσική  τού μιλάει  σαν μαγνητόφωνο στο διήγημα «Φίλιπς ο διασκεδαστής»….. Στο διήγημα «Μικρού μήκους», κάνει τον πόνο του ταινία για τη Μαρία. Φέρνει το Σηκουάνα τού Παρισιού πάνω στο θαμμένο Ιλισό της Αθήνας, για να την πάει βόλτα με τα Bateau Mouches έξω από το Γαλλικό Ινστιτούτο στο Παγκράτι- Annexe de Pagrati, που σπούδαζαν σαν έφηβοι οι δυο τους. ….. Πετώντας μετά χρόνια από Σικάγο για Αθήνα στο διήγημα «Μόνο τα πουλιά», θλίβεται για την πόλη που γεννήθηκε. «Τα σπίτια της Αθήνας, φαίνονται κάτω, σαν βαμβακοφυτεία σε ανθοφορία. Μια σύγχρονη γκαλερί με άστεγες αρχαιότητες», μας λέει. Τα κοινά τον αφορούν πια, δε στέκει αδιάφορος, όπως στη φωτιά που έκαψε το Μάτι…… μόνο το σώμα του υπήρχε τότε, η εξάρτηση από το  φαλλό…….! Τώρα πια… οι εικαστικές τέχνες και η κατεστραμμένη φύση από την άναρχη δόμηση, η αισθητική, όλα ζωγραφίζουν  και κάνουν ανάγλυφα  γλυπτικής  στο μυαλό του.

Ξέρει όμως από πριν, πριν το Πέρασμα, πώς να τεμαχίζει την απόλαυση. Ράβει τα τραύματά του, τα ελλείμματά του, με παράδειγμα τη βελόνα της μάνας του στο διήγημα «Η μοδίστρα» που μας λέει «… γάζωνε κι έραβε, σκυμμένη με βελόνα και κλωστή πάνω απ΄ τις πληγές της» «..προσδενόταν στη ραπτομηχανή σαν τον Οδυσσέα σε κατάρτι, μη και την ξελογιάσει καμιά Σειρήνα…». Ο πατέρας και η μάνα τού φωνάζουν, «σπούδασε», αυτό μπορούν να δώσουν και τους δικαιώνει στα δύο όνειρά του. Ο Φρόυντ ανακάλυψε το ασυνείδητο με τα όνειρα, ο Λακάν μας λέει ότι το ασυνείδητο είναι δομημένο σαν γλώσσα…….. Ο πατέρας στην «Αγρυπνία πατρός» εμφανίζεται   για τον Πέρο, σαν γραφή σε κιτρινισμένο χαρτί,  ως αγνώστου πατρός!  Επιθυμεί στο όνειρό του, να είναι  αγνώστου πατρός, παρά ουσιαστικά απόντος πατρός! Στο διήγημα «Σαν οικογένεια», ο Πέρος  περιγράφει τη δολοφονία ενός βίαιου πατέρα, σαν συμβολικό ίσως θάνατο του δικού του, απόντα πατέρα, σε μια Οιδιπόδεια σχέση με τη μάνα!  Για να κοσκινίσει, στη συνέχεια,  το ψήγμα χρυσού της προσφοράς του στο δεύτερο όνειρο, στο διήγημα «Μόνο τα πουλιά».  Εκεί που αρπάζει το παιδί του από τις μασχάλες όταν πηδάει στο κενό από την μπουκαπόρτα μιας Ντακότας, όπως όταν σηκώθηκε μωρό στην κούνια και τον άρπαξε εκείνος από τις μασχάλες! Κάτι του έδωσε και ο πατέρας, δεν πετάει τίποτα πια!

Η Ρηματική Απόλαυση

Στον πέμπτο κύκλο της Ρηματικής Απόλαυσης, ανακαλύπτει ότι τώρα μπορεί να γράφει για μας και για εκείνον, κάνει τη μεγάλη « Έξοδο», πετάει από το φοβικό εγκλεισμό που δεν ήθελε πια κανέναν, μετά την υπερβατική εμπειρία.  Αποσυνδέει το βίωμά του από την παθολογική ψυχιατρικοποίηση. Παύει να φοβάται και υπερ-απολαμβάνει. Όπως ο Τζαίημς Τζόυς με τον «Οδυσσέα» του, ξεπερνάει τις κακές σχέσεις με τον πατέρα και σώζει την ψυχή του!

Στον τελικό μύθο του Λύκου που μιλάει, δικαιώνει την Αρχαιοελληνική Φιλοσοφία και την Ψυχανάλυση, που λένε ότι ο άνθρωπος δημιουργεί μύθους, όταν βρίσκεται σε μεγάλη ψυχική ένταση. Ο Αριστοφάνης στο Πλατωνικό Συμπόσιο φτιάχνει το μύθο του Ανδρόγυνου, του πανίσχυρου ολοστρόγγυλου ανθρώπου, άνδρας και γυναίκα μαζί.

Ο Λύκος του Γρηγόρη Καγγελάρη, καταφέρνει τα πάντα, την περίφημη Λακανική Ζωώδη Αρμονία, μαζί με τη συγγραφή που τον μετατρέπει πια σε Ομιλ-όν, τελικός στόχος της Ψυχανάλυσης. Ανήκει όπως λέει, στους Όρθιους, σαν άνθρωπος, αλλά και «Λύκος για πάντα» στα τέσσερα πόδια.

 Ο Πέρος το καταφέρνει με εσωτερική αυτοανάλυση, μόνος του. Το βιβλίο γίνεται για όλους εμάς, ένας ψυχαναλυτικός καθρέφτης, με εξασφαλισμένο το απόρρητο για τα όποια, ανομολόγητα δικά μας μυστικά!

Η αυτοΐαση του Πέρου,  αποτελεί οδηγία και παράλληλο θεραπευτικό πυλώνα, σύσταση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Π.Ο.Υ. για την Πρόληψη της Ασθένειας.

Encore ή Τίποτα

Στον τελικό έκτο  κύκλο του Τίποτα- Encore που είπαμε στην αρχή , μας μιλάει ο Πέρος αναγεννημένος σαν μωρό. Κάνει τη λυτρωτική  Επανάληψη Βιογραφίας του Φρόυντ! Είναι ελεύθερος, γιατί δεν χρειάζεται πια τίποτα και κανέναν. Πετάει προς εμάς  όμως με τη συγγραφή! «Τώρα μπορώ να γράψω», μας λέει και ξαναγυρίζει στα εγκόσμια, στη Ρηματική Απόλαυση του πέμπτου παραδείγματος. . «Ο ένας, μόνος του, δεν είναι τίποτα», λέει ο στίχος του ποιητή Antonio Porchia, στην εισαγωγή του τελευταίου διηγήματος «’Εξοδος»!

Αντί Επιλόγου*

Στον μύθο του Περσέα, ο παππούς του Ακρίσιος, έβαλε την κόρη του  Δανάη και το νεογέννητο  γιό της Περσέα  σε κιβώτιο. Τους έριξε στη θάλασσα να πνιγούν, γιατί το μαντείο του είπε ότι ο εγγονός  θα τον σκοτώσει…….. Σώζονται όμως και μεγαλουργούν!

Ο «Λύκος για πάντα» έχει αρμονία, σε ρουφάει σαν χοάνη, να διαβάσεις, να πας διαρκώς παρακάτω. Ο «Περσέας» του σώζεται, όπως και στο μύθο. Απολαμβάνει καθετί, όσο μικρό και να είναι!

Και  όλοι εμείς μαζί, οι καλλιτέχνες, οι συγγραφείς, οι θαυμαστοί εμπειρικοί της ζωής,  οι επιστήμονες, οι εργάτες των δύο χεριών, οι μοδίστρες, οι άνθρωποι της σύνθεσης των αντιθέτων…. της γεφύρωσης του δεξιού και αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου, για την απόκτηση κριτικής σκέψης…. του πιάνου, των μουσικών οργάνων  δύο χεριών ή και των ψηφιακών πλήκτρων ακόμα, σαν αναγγελία Αεροπορικής Εταιρείας, του φωνάζουμε:

«Καλώς ήρθατε στις πτήσεις μας! Welcome aboard»!

Μπράβο Γρηγόρη!

• Συνιστώ ανεπιφύλακτα, να διαβαστεί  το βιβλίο του Γρηγόρη Καγγελάρη, «Λύκος για πάντα» από τις εκδόσεις Εύμαρος.  Μετά την πρώτη ανάγνωση,  κάποιοι θα βοηθηθούν από την απλουστευμένη θεωρητική ψυχοδυναμική  ερμηνεία που δημοσιεύω. Γι αυτό μίλησα έτσι στην παρουσίαση του βιβλίου, γι αυτό είμαι σήμερα εδώ.     Σοφία Αράβου-Παπαδάτου