Την εικόνα αυτή περιγράφει εκτενές ρεπορτάζ της βρετανικής Guardian, κάνοντας λόγο για μια «ελληνική τραγωδία» που εξελίσσεται αθόρυβα στα ελληνικά νερά, παρά τις δεκαετίες προσπαθειών προστασίας και τη σημαντική αύξηση των πληθυσμών της μεσογειακής φώκιας στη χώρα. 

Όταν η προστασία λειτουργεί – και όταν όχι

Στις Βόρειες Σποράδες, και ειδικότερα γύρω από τη νησίδα Πιπέρι, στον πυρήνα του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου και Βορείων Σποράδων, η πρόσβαση παραμένει αυστηρά περιορισμένη. Η περιοχή αποτελεί τον σημαντικότερο τόπο αναπαραγωγής της μεσογειακής φώκιας, με απαγόρευση προσέγγισης σε ακτίνα μικρότερη των τριών ναυτικών μιλίων για όλους πλην των επιστημόνων με ειδική άδεια. Εκεί, η παρουσία των ζώων σε ανοιχτές παραλίες θεωρείται ένδειξη ότι τα μέτρα προστασίας αποδίδουν.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμάται ότι επιβιώνουν λιγότερα από 1.000 άτομα Monachus monachus, με την Ελλάδα να φιλοξενεί περίπου τα μισά. Το γεγονός αυτό αποδίδει στη χώρα καθοριστικό ρόλο στη διάσωση του είδους. Παρότι η υπεραλίευση, η ρύπανση και η απώλεια ενδιαιτημάτων παραμένουν σοβαρές απειλές, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η ανθρώπινη όχληση από σκάφη και επισκέπτες εξελίσσεται ταχύτατα στον πιο κρίσιμο παράγοντα κινδύνου.

Ιόνιο Πέλαγος: από «καταφύγιο» σε πεδίο πίεσης

Στο Ιόνιο, η εικόνα είναι λιγότερο καθησυχαστική. Η νησίδα Φορμίκουλα, ένας από τους σημαντικότερους βιότοπους της μεσογειακής φώκιας, βρίσκεται στην καρδιά μιας από τις πιο πολυσύχναστες περιοχές ιστιοπλοΐας της Μεσογείου. Αν και μέχρι πρόσφατα δεν συγκαταλεγόταν στους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς, η αυξανόμενη προβολή της οδήγησε σε μαζική προσέλευση σκαφών αναψυχής, με άμεσες συνέπειες για τα ζώα.

Το ζήτημα αυτό αφορά άμεσα και την Κεφαλονιά. Το νησί διαθέτει εκτεταμένο και ιδιαίτερα πολύπλοκο παράκτιο μέτωπο, με θαλάσσιες σπηλιές και απόμερες ακτές – κυρίως στη δυτική και νότια πλευρά – που θεωρούνται δυνητικά ή και καταγεγραμμένα καταφύγια της μεσογειακής φώκιας. Κατά καιρούς έχουν καταγραφεί εμφανίσεις φώκιας σε περιοχές μακριά από πολυσύχναστες παραλίες, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι το Ιόνιο και η Κεφαλονιά αποτελούν τμήμα του ευρύτερου οικοσυστήματος του είδους.

Ωστόσο, η ραγδαία αύξηση του θαλάσσιου τουρισμού, των ημερήσιων εκδρομών με σκάφη, αλλά και της ανεξέλεγκτης προσέγγισης σε σπηλιές και απομονωμένους όρμους, δημιουργεί συνθήκες παρόμοιες με εκείνες που περιγράφονται στη Φορμίκουλα.

«Από συναρπαστικό θέαμα, σε εφιάλτη»

Ο θαλάσσιος βιολόγος Τζόαν Γκονθάλβο, από το ερευνητικό ινστιτούτο Tethys, περιγράφει μια ραγδαία αλλαγή τα τελευταία χρόνια. «Πριν από έξι ή επτά χρόνια βλέπαμε φώκιες σχεδόν καθημερινά. Συχνά εμφανίζονταν πέντε ή έξι μαζί, κοινωνικοποιούνταν, κυνηγιούνταν στο νερό», αναφέρει. Με την αύξηση των επισκεπτών, όμως, η παρουσία τους μειώθηκε δραματικά. «Αυτό που αρχικά έμοιαζε συναρπαστικό, εξελίχθηκε γρήγορα σε εφιάλτη», λέει, περιγράφοντας περιστατικά με τουρίστες να καταδιώκουν φώκιες για φωτογραφίες ή να εισέρχονται σε σπηλιές αναπαραγωγής.

Σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις, άνθρωποι μπήκαν σε σπηλιές όπου βρίσκονταν νεογέννητα, προκαλώντας τον αποχωρισμό μητέρας και μικρού. Και στις δύο περιπτώσεις, τα μικρά χάθηκαν. Τον Αύγουστο του 2024 καταγράφηκαν περισσότερα από 50 σκάφη γύρω από τη μικρή ακτογραμμή της νησίδας μέσα σε μία μόνο ημέρα – σήμερα, όπως σημειώνει, «θεωρούμε επιτυχία αν δούμε μία ή δύο φώκιες».

Βιολογικές συνέπειες και «πάρκα στα χαρτιά»

Όπως εξηγεί ο πρόεδρος της Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φώκιας (MOm), Πάνος Δενδρινός, η ανθρώπινη όχληση μπορεί να αποβεί μοιραία. Οι μητέρες εγκαταλείπουν τα μικρά τους για ώρες για να τραφούν. Αν στο διάστημα αυτό υπάρξει ανθρώπινη παρουσία, το μικρό μπορεί να πανικοβληθεί, να εγκαταλείψει το καταφύγιό του και να μη βρεθεί ποτέ ξανά με τη μητέρα του.

Παρά τις εξαγγελίες για νέες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές και την πανελλαδική καμπάνια ενημέρωσης «Seal Greece», οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι η επιτήρηση παραμένει ανεπαρκής. Σε αντίθεση με το θαλάσσιο πάρκο της Αλοννήσου, στη Φορμίκουλα – αλλά και σε πολλές περιοχές του Ιονίου – δεν πραγματοποιούνται τακτικές περιπολίες, με την τήρηση των περιορισμών να βασίζεται συχνά στην προσωπική παρέμβαση ερευνητών.

Μη κυβερνητικές οργανώσεις μιλούν εδώ και χρόνια για «πάρκα στα χαρτιά», επισημαίνοντας ότι μεγάλο μέρος των θαλάσσιων περιοχών Natura 2000 στερείται ουσιαστικού καθεστώτος διαχείρισης και προστασίας.

Γιατί αφορά την Κεφαλονιά – και τι διακυβεύεται

Για τους ειδικούς, ο χρόνος είναι κρίσιμος. Αν δεν προστατευτούν έγκαιρα μικροί αλλά ζωτικής σημασίας βιότοποι – όπως οι θαλάσσιες σπηλιές και οι απόμερες ακτές του Ιονίου και της Κεφαλονιάς – τότε οι πιθανότητες διάσωσης ενός από τα πιο εμβληματικά και απειλούμενα θαλάσσια θηλαστικά της Μεσογείου μειώνονται δραματικά.

Σε ένα νησί που βασίζεται στον τουρισμό, το δίλημμα είναι ξεκάθαρο: ανάπτυξη χωρίς κανόνες ή συνύπαρξη με σεβασμό. Γιατί αν οι φώκιες αναγκαστούν να εξαφανιστούν από τα νερά μας, η απώλεια δεν θα είναι μόνο οικολογική – θα είναι και βαθιά συμβολική.

Με πληροφορίες από Guardian 

INKEFALONIA NEWSROOM

 Φώτο : Πάνος Δενδρινός