Της αγιογράφου –κριτικού Μαριλένας Φωκά (ΜΑ)

 Ο μετανοημένος «Άσωτος Υιός» της ευαγγελικής περικοπής  εμφανίζεται σαν «πτωτικό» αρχέτυπο στο έργο Νεφέλαι, του μεγαλύτερου εκπροσώπου της Αττικής Κωμωδίας, Αριστοφάνη (445- 386 π.Χ.). Οι Νεφέλαι διδάχθηκαν στα Μεγάλα Διονύσια το 423 π.Χ. και απέσπασαν το 3^ο βραβείο. Ο ίδιος ο ποιητής τις θεωρούσε ως το πιο σημαντικό του έργο και αυτό που σήμερα έχουμε στα χέρια μας είναι η δεύτερη εκδοχή του. Το κείμενο πραγματεύεται κυρίως την κοινωνική αντίδραση στη διδασκαλία των σοφιστών και την υπονόμευση των πατροπαράδοτων θρησκευτικών και παραδοσιακών αξιών αλλά η ψυχογραφική ανάλυση των αντι-ηρών χαρακτήρων του μέσα από μια συγκριτική λογοτεχνική προσέγγιση επιτρέπει την εξαγωγή των παραπάνω συμπερασμάτων. Η απήχηση των Νεφελών ήταν μεγάλη σε σημείο να θεωρηθεί ο συγγραφέας του ως «ο ηθικός αυτουργός» της καταδίκης του Σωκράτη που μέσα στο κείμενο εσφαλμένα παρουσιάζεται ως «σοφιστής».

Στην κωμωδία Νεφέλαι υπάρχει μια πλήρης και σαφής εικόνα για την πρόσωπικότητα του αντι-ήρωα Φιλιππίδη. Ο «άσωτος υιός» Φιλιππίδης, της κωμωδίας  παρουσιάζεται με όλες τις πνευματικές και ηθικές αγκυλώσεις που τον χαρακτηρίζουν σαν επακόλουθο του δυσλειτουργικού οικογενειακού περίγυρου μέσα στον οποίο γαλουχείται.  Ο αντι-ήρωας είναι επώνυμος καθώς η συγκεκριμένη συμπεριφορά οφείλει κοινωνικά να καταδειχθεί και να «στιγματισθεί» σε αντίθεση  με τον ευαγγελικό «Άσωτο» που ώς ανώνυμος μπορεί να αφορά τον κάθε υιό μιας οικογένειας που βίωσε μια ανάλογη περιπέτεια, και δεν στιγματίζεται καθώς αντιμετωπίζεται με συγχωρητική διάθεση.

Ακόμα και η ονοματοδοσία στο Αριστοφανικό έργο παραπέμπει στο αντιπαιδαγωγικό περιβάλλον στο οποίο ο ήρωας εξελίχθηκε και οδηγήθηκε στις συγκεκριμένες επιλογές. Το όνομα Φιλ-ιππ- ίδης είναι αποκαλυπτικό για τις άσχημες κληρονομικές του καταβολές  (από τη μεριά της μητέρας του Κοισίρας, συγγενούς του άρχοντα τυράννου Μεγακλή) επιδικνύοντας  μια ροπή  προς την πολυτέλεια που την εποχή εκείνη εκφραζόταν με την κατοχή αλόγων για τα οποία ο ήρωας ως οκνηρός, άρα μη εργαζόμενος, δανειζόταν  και τα χρέη βάρυναν τον πατέρα του. Ο πατέρας του, Στρεψιάδης, ήταν λαῑκής καταγωγής με όλες τις εκφάνσεις της καταγωγής του σε εθυμοτυπικό επίπεδο και ενδυματολογικούς κανόνες και βρισκόταν σε μόνιμη συγκρουσιακή σχέση με τη σύζυγό του καθώς  επιθυμούσε να μεταστρέψει τον υιό του σε πιο υγιή πρότυπα από αυτά της αριστοκρατίας. 

Δεν μπορεί να εκφέρει κανείς ασφαλή  άποψη αν στο είδος της κωμωδίας αυτής, μέσα από το οποίο μπορούν να ειπωθούν με χιουμοριστική διάθεση τα πιο δραματικά  πράγματα, το πιο τραγικό πρόσωπο είναι ο Στρεψιάδης ή ο Φιλιππίδης. Ο Στρεψιάδης, πιεζόμενος από τα χρέη  επιθυμεί να μορφώσει τον υιό του όχι στο δίκαιο αλλά στο άδικο λόγο προκειμένου να μην εξοφλήσουν του δανειστές τους. Συνεπώς, όχι μόνο δεν τρέπει το παδί του σε οδό μεταμέλειας αλλά αλλοιώνετα ο ίδιος καθώς γίνεται φαύλος. Αυτή η πράξη συνιστά ύβρι και στην έξοδο της κωμωδίας επέρχεται η κάθαρση καθώς ο πατέρας κακοποιείται από τον υιό.

Αντίθετα , ο στοργικός πατέρας του «Ασώτου Υιού» κρατώντας μια αξιοπρεπή απόσταση επιτρέπει να βιώσει ο υιός του το δράμα του. Σαν πατέρας έχει τις ευθύνες του όπως  αναδεικνύεται και από την άρνηση της αποδοχής του άλλου αδελφού να επανεντάξει στην οικογένεια  τους τον μετανοημένο αδελφό του αλλά και στη βεβιασμένη απόφαση του «Ασώτου» να διαχειριστεί τα του βίου του. Ο πατέρας του σοφά σκεπτόμενος του τον αφήνει να βιώσει όλο το δράμα της πνευματικής και ηθικής του φτώχειας  καθώς ο «Άσωτος» «επεθύμει γεμίσαι την κοιλίαν αυτού από των κερατίων ων ήσθιον οι χοίροι και ουδείς εδίδω αυτώ»  (Λουκάς , 15, 11-29).

Ο μεν  «άσωτος υιός» του Αριστοφάνη παραμένει  σε «Νεφελώδη» σύγχιση όντας  μη ελεγχόμενα πτωτικός  καθώς δεν ήρθε σε μετάνοια εφόσον  δε συνειδητοποίησε καν το μέγεθος της  πνευματικής του έλλειψης και ηθικής κατάπτωσης αλλά με δριμύτητα συνέχισε να επιδίδεται σε ψυχοφθόρα έργα, ο δε «Ασωτος Υιός» του Ευαγγελιού βιώνοντας τη μεταμέλια και ενσαρκώνοντας το θεῑκό λόγο αξιώθηκε την πνευματική «ανακαίνηση» αλλά και απολαμβάνει  τη έναρξη μια νέας περιόδου καθολικής οικογενειακής «θεραπείας» και ανασυγκρότησης.

(Πηγές:Η Καινή Διαθήκη, Νεφέλαι Αριστοφάνη)