Ο κ. Κολαΐτης, σημείωσε πως σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα, τα μισά προβλήματα ψυχικής υγείας ξεκινούν πριν από την ηλικία των 14 ετών. Ερωτηθείς για τους κυριότερους επιβαρυντικούς παράγοντες που επηρεάζουν σήμερα την ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων, ανέφερε ότι πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό ζήτημα, το οποίο θα μπορούσε να συζητηθεί επί ώρες.
Τόνισε πως παραδοσιακά θεωρείται ότι η κληρονομικότητα και το περιβάλλον παίζουν καθοριστικό ρόλο, δηλαδή οι γενετικοί και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες λειτουργούν σε μια συνεχή αλληλεπίδραση. Αυτή, όπως είπε, είναι η παραδοσιακή γνώση που δεν έχει αλλάξει μέχρι σήμερα. Συμπλήρωσε ότι από εκεί και πέρα υπάρχουν πολλοί παράγοντες –από το ίδιο το παιδί, την οικογένεια, την κοινότητα και την κοινωνία– που αλληλοδιαπλέκονται και μπορούν να επηρεάσουν την ψυχική υγεία των νέων ανθρώπων.

Αναφερόμενος σε έρευνα που δείχνει ότι μόλις το 20% των εφήβων απευθύνεται για βοήθεια σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, ενώ το 50% διακόπτει την παρακολούθηση, ο κ. Κολαΐτης επεσήμανε ότι το φαινόμενο αυτό οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στο στίγμα που εξακολουθεί να συνοδεύει την ψυχική νόσο. Εξήγησε ότι, δυστυχώς, οι οικογένειες συχνά δεν αναζητούν βοήθεια για τα παιδιά τους, κάτι που δεν έχει αλλάξει εδώ και δεκαετίες. Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι τη δεκαετία του ’70 μόλις το 10% των οικογενειών απευθυνόταν σε ειδικούς, ποσοστό που σήμερα φτάνει το 20% ή λίγο παραπάνω, αλλά παραμένει χαμηλό.
Όπως πρόσθεσε, σύμφωνα με το ερευνητικό δίκτυο στο οποίο συμμετέχει μαζί με ειδικούς ψυχικής υγείας από 28 χώρες και τέσσερις ηπείρους, σε πολλές περιπτώσεις το ποσοστό είναι ακόμη χαμηλότερο του 10%. Σε υποανάπτυκτες χώρες, σημείωσε, τα ποσοστά είναι ακόμη μικρότερα.
Υπογράμμισε την ανάγκη να κινητοποιούνται όλοι —γονείς, εκπαιδευτικοί και κάθε άτομο που έρχεται σε επαφή με παιδιά— ώστε, όταν παρατηρούν προβλήματα ή δυσκολίες, να αναζητούν βοήθεια το συντομότερο δυνατό.
Αναφορικά με το 50% των εφήβων που διακόπτει την παρακολούθηση, εξήγησε ότι αυτό συμβαίνει συχνά στην ηλικία των 16-18 ετών, όταν θα έπρεπε να υπάρξει μια «γέφυρα» μεταξύ των υπηρεσιών ψυχικής υγείας για εφήβους και των αντίστοιχων για ενήλικες. Δυστυχώς, όπως είπε, ένα μεγάλο ποσοστό εφήβων σταματά τη θεραπεία του σε αυτό το στάδιο, με αποτέλεσμα να μένουν χωρίς την απαραίτητη υποστήριξη.

Απαντώντας σε ερώτηση για τη σύγχυση που υπάρχει ανάμεσα στους ρόλους ψυχιάτρου και ψυχολόγου, ο κ. Κολαΐτης τόνισε ότι δεν χρειάζεται να μπαίνουμε σε ψευτοδιλήμματα όπως «ψυχίατρος ή ψυχολόγος». Επεσήμανε ότι στον τομέα της παιδικής και εφηβικής ψυχικής υγείας όλοι οι ειδικοί —παιδοψυχίατρος, ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός, ειδικός παιδαγωγός— πρέπει να λειτουργούν ως ομάδα, καθώς τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι πολυπαραγοντικά και χρειάζονται ομαδική αντιμετώπιση. Ο παιδοψυχίατρος, σημείωσε, είναι παραδοσιακά ο συντονιστής αυτής της ομάδας.

Αναφερόμενος στο ανησυχητικό φαινόμενο των αυτοτραυματισμών και του αυτοκτονικού ιδεασμού στους εφήβους, υπογράμμισε ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις. Όπως είπε, στις παιδοψυχιατρικές κλινικές, ιδίως στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία», τα περιστατικά εφήβων που αυτοτραυματίζονται ή επιχειρούν αυτοκτονία είναι πλέον συχνά.
Τόνισε ότι τα δεδομένα των μελετών δείχνουν πως περίπου ένας στους τρεις ή τέσσερις εφήβους εμφανίζει αυτοτραυματισμούς και ένας στους τρεις παρουσιάζει ιδέες αυτοκτονικότητας , ενώ οι απόπειρες φτάνουν περίπου στο 8,5%. Αυτά τα ποσοστά, είπε, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά και απαιτούν σοβαρή αντιμετώπιση από την πολιτεία και την κοινωνία.
Η λύση, όπως σημείωσε, βρίσκεται στην πρόληψη και στην έγκαιρη διαχείριση, που πρέπει να ξεκινά από πολύ μικρές ηλικίες, ώστε να μη φτάνουν οι έφηβοι σε σημείο να σκέφτονται να βλάψουν τον εαυτό τους.

Σχετικά με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων και των smartphones, ο κ. Κολαΐτης ανέφερε ότι πολλές έρευνες δείχνουν πως η υπερβολική ή κακή χρήση τους συνδέεται με επιδείνωση της ψυχικής υγείας, κυρίως στα κορίτσια. Τόνισε, ωστόσο, ότι αυτό δεν είναι ο μόνος παράγοντας, καθώς υπάρχουν και άλλες αιτίες όπως οι οικονομικές δυσκολίες, η μείωση της χρηματοδότησης των δομών ψυχικής υγείας και οι επιπτώσεις της πανδημίας.
Επεσήμανε ότι οι γονείς θα πρέπει να απαιτούν από τα παιδιά τους λελογισμένη χρήση της τεχνολογίας, καθώς δεν είναι ρεαλιστικό να καταργηθεί, όπως δεν θα μπορούσε κάποτε να καταργηθεί και η τηλεόραση. Ανέφερε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα smartphones είναι χρήσιμα εργαλεία, αρκεί να χρησιμοποιούνται με μέτρο.

Για τις επιπτώσεις της πανδημίας του COVID-19 στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των εφήβων, ο κ. Κολαΐτης σημείωσε ότι είναι αποδεδειγμένο πως επηρέασε σημαντικά την ψυχική υγεία των νέων, όπως δείχνουν εκατοντάδες μελέτες που συγκρίνουν την προ και μετά πανδημίας περίοδο. Επισήμανε ότι ο εγκλεισμός και οι συνοδές συνθήκες είχαν συνέπειες όχι μόνο στους εφήβους αλλά και στα μικρότερα παιδιά. Υπογράμμισε την ανάγκη να συνεχιστεί η έρευνα, ώστε να υπάρξουν πιο λεπτομερή στοιχεία.

Αναφερόμενος στην πρόσβαση παιδιών και εφήβων σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα στην περιφέρεια, ο κ. Κολαΐτης είπε ότι είναι αναγκαίο να κινητοποιούνται οι γονείς, να μην φοβούνται το στίγμα και να μην υποτιμούν τις δυσκολίες των παιδιών τους. Τόνισε επίσης ότι σημαντικό ρόλο έχουν οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι πρέπει να παρατηρούν τα παιδιά και να ενημερώνουν τους γονείς όταν βλέπουν κάτι ανησυχητικό, όχι μόνο όταν το παιδί είναι διασπαστικό ή επιθετικό, αλλά και όταν είναι υπερβολικά ήσυχο ή δείχνει καταθλιπτικό.
Επεσήμανε ακόμη τον καθοριστικό ρόλο των παιδιάτρων, που παρακολουθούν τα παιδιά από μικρή ηλικία και μπορούν να εντοπίσουν έγκαιρα δυσκολίες, υπό την προϋπόθεση ότι είναι επαρκώς ενημερωμένοι και δεν καθησυχάζουν αδικαιολόγητα τους γονείς.

Αναφερόμενος στο πρόγραμμα «Ας μιλήσουμε για τα παιδιά», εξήγησε ότι πρόκειται για μια σημαντική παρέμβαση που ξεκίνησε πριν από 15 χρόνια και στόχευε στην εκπαίδευση γιατρών, ψυχολόγων και νοσηλευτών ώστε να βοηθούν οικογένειες στις οποίες οι γονείς αντιμετωπίζουν ψυχικά προβλήματα, με σκοπό να μην επηρεάζονται τα παιδιά. Ανέφερε ότι το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε λόγω λήξης της χρηματοδότησης, αλλά επεσήμανε τη σημασία του και την πρόθεσή του Υπουργείου Υγείας να το εντάξει στον σχεδιασμό του.
Πρόσθεσε ότι πλέον το πρόγραμμα εφαρμόζεται στα σχολεία, στοχεύοντας στην εκπαίδευση νηπιαγωγών και δασκάλων ώστε να συνεργάζονται και να επικοινωνούν καλύτερα με τους γονείς. Στόχος, όπως είπε, είναι να βοηθηθούν οι εκπαιδευτικοί να εστιάζουν όχι μόνο στις δυσκολίες των παιδιών, αλλά και στα δυνατά τους σημεία, κάτι που συχνά παραμελείται.

Κλείνοντας, ο κ. Κολαΐτης θέλησε να στείλει ένα μήνυμα ελπίδας. Όπως είπε, το μήνυμά του απευθύνεται κυρίως στους γονείς, που πρέπει να είναι κοντά στα παιδιά τους και να καλύπτουν τις σύνθετες ανάγκες τους. Προς τους νέους, ευχήθηκε να είναι ανθεκτικοί, να μη το βάζουν κάτω, να αποκτούν εφόδια και να προσπαθούν να είναι καλοί άνθρωποι και αλληλέγγυοι.
Τόνισε ότι οι δυσκολίες και οι κρίσεις —οικονομικές, κοινωνικές, ακόμα και η κλιματική κρίση— υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν, αλλά το μήνυμα πρέπει να είναι μήνυμα ελπίδας και όχι μιζέριας.

{https://soundcloud.com/user-46829938/cosmos-96-5-gerasimos-kolaitis}