Το σχολείο είναι ένα νέο περιβάλλον, όπου το παιδί θα γνωρίσει νέους ανθρώπους, συνομηλίκους και ενήλικες, θα έρθει σε επαφή με καινούργιες ρουτίνες και γνώσεις. Ειδικά για τα παιδιά που αποχωρίζονται τους γονείς τους για πρώτη φορά κατά τη φοίτησή τους στον παιδικό σταθμό ή στο νηπιαγωγείο, η προσαρμογή είναι μία περίοδος που μπορεί να περιλαμβάνει ένα πλήθος συναισθημάτων και συμπεριφορών και μπορεί να διαρκέσει από μέρες έως εβδομάδες ή και μήνες.

Για ορισμένα παιδιά αυτή είναι μια εμπειρία συναρπαστική, ενώ για άλλα μπορεί να είναι δύσκολη, προκαλώντας τους πρωτόγνωρα συναισθήματα και συμπεριφορές.

Πώς μπορεί να εκδηλωθεί σε ένα παιδί η δυσκολία προσαρμογής;

Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να εκδηλωθεί με κλάμα, άρνηση για το σχολείο, ξεσπάσματα θυμού, φόβο μήπως δεν επιστρέψουν οι γονείς να το πάρουν, ανασφάλεια, χαμηλή αυτοπεποίθηση, εσωστρέφεια και μεγαλύτερη ανάγκη για προσοχή. Ακόμη, μπορεί να εμφανιστούν αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες και την ομαλή ροή του ύπνου. Στο σχολείο, τα παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες προσαρμογής, συχνά αποσύρονται κοινωνικά, είναι διστακτικά στο να συναναστραφούν τους συμμαθητές τους, δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στα παιχνίδια ή στις δραστηριότητες του σχολείου ή ακόμη και να εκφραστούν λεκτικά μπροστά στους άλλους. Η σχολική επίδοση μπορεί να επηρεαστεί από ενδεχόμενα αρνητικά συναισθήματα των πρώτων ημερών εμφανίζοντας δυσκολίες στην προσοχή και χαμηλές επιδόσεις.

Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην ομαλή προσαρμογή;

Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες οι οποίοι καθιστούν ένα παιδί προσχολικής ηλικίας έτοιμο να μεταβεί στο σχολικό περιβάλλον είναι αρκετοί.

Σε ατομικό επίπεδο, τα στοιχεία της προσωπικότητάς του επηρεάζουν το πώς ανταποκρίνεται το παιδί στις αλλαγές (τα πιο κοινωνικά παιδιά μπορεί να ενθουσιαστούν από την πρώτη μέρα, ενώ τα πιο εσωστρεφή ίσως χρειάζονται περισσότερο χρόνο να βρουν το θάρρος να μιλήσουν ή να συμμετάσχουν). Επιπροσθέτως, τόσο ο βαθμός στον οποίο είναι ανεπτυγμένη η ανεξαρτησία, όσο και η αυτονομία ενός παιδιού (η ικανότητά του δηλαδή να μπορεί να κάνει πράγματα μόνο του, να μπορεί να συμμετέχει σε δομημένα πλαίσια και να περνάει χρόνο μακριά από τους γονείς του) είναι παράγοντες που συμβάλλουν στη διαδικασία της προσαρμογής. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως η ηλικία παίζει σημαντικό ρόλο στην κατάκτηση αυτών των δεξιοτήτων ετοιμότητας, όπως επίσης και οι παλαιότερες εμπειρίες του παιδιού σε ανάλογες συνθήκες αποχωρισμού από τους γονείς του.

Ο ρόλος των γονέων είναι καθοριστικός για τη διευκόλυνση της προσαρμογής των μικρών μαθητών. Η θετική στάση τους απέναντι στο σχολείο και τους εκπαιδευτικούς δημιουργεί στα παιδιά αίσθημα εμπιστοσύνης και ασφάλειας. Αντιθέτως, η συνεχής αμφισβήτηση και επικριτική στάση τους για το σχολικό περιβάλλον, ενδεχομένως να γεννήσει στο παιδί αρνητικά συναισθήματα. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η δομή της οικογένειας, η υποστηρικτική της διάθεση και η συνεχής φροντίδα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και της ανθεκτικότητας του παιδιού.

Τέλος, σημαίνοντα ρόλο στην ομαλή προσαρμογή έχει το ίδιο το σχολείο, οι άνθρωποι που το απαρτίζουν και η διαμόρφωση του φυσικού χώρου και των τάξεων. Ένας εκπαιδευτικός που προσεγγίζει τη μάθηση με παιγνιώδη τρόπο και δίνει στα παιδιά χώρο και χρόνο να εκφραστούν μέσα σε μία τάξη κατάλληλα διαμορφωμένη, παρέχοντας την αίσθηση της ασφάλειας και της οικειότητας, μπορεί να βελτιώσει την αυτοπεποίθηση των παιδιών και να προωθήσει τη μάθηση, καθώς και να ενθαρρύνει την επικοινωνία και τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών. Ταυτόχρονα, η συνεργασία εκπαιδευτικών και γονέων, μέσω ανοιχτής επικοινωνίας και δημιουργίας κοινών εμπειριών, καθίσταται απαραίτητη προκειμένου να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο ασφάλειας για το παιδί και να ξεπεραστούν πιθανά εμπόδια και δυσκολίες.

Πώς μπορεί να υποστηριχθεί η προσαρμογή;

Συμβουλές για τους γονείς:

• Θεσπίστε σταθερές ρουτίνες και δημιουργήστε ένα ασφαλές και προβλέψιμο πρόγραμμα, το οποίο θα περιλαμβάνει σταθερά ωράρια ύπνου, παιχνιδιού και γευμάτων.
• Προετοιμαστείτε για το σχολείο διαλέγοντας μαζί με το παιδί τα ρούχα που θα φορέσει την επόμενη μέρα στο σχολείο και ετοιμάζοντας παρέα το κολατσιό που θα φάει.
• Στηρίξτε συναισθηματικά το παιδί σας, δώστε του χρόνο να βιώσει τα συναισθήματά του, ενθαρρύνετε την έκφρασή τους και επιβεβαιώστε ότι θα είστε μαζί του σε αυτή τη μετάβαση.
• Αφιερώστε χρόνο να διαβάσετε μαζί παραμύθια και ιστορίες που οι ήρωες βιώνουν αντίστοιχες καταστάσεις και συναισθήματα αποχωρισμού. Με αυτόν τον τρόπο θα ταυτιστούν μαζί τους και θα κατευνάσουν τους φόβους που μπορεί να βιώνουν.
• Κρατήστε θετική στάση απέναντι στο σχολείο και δημιουργείστε μια σχέση εμπιστοσύνης που θα σας επιτρέπει να εκφράζετε τις ανησυχίες σας και να συνεργάζεστε για τη διαχείριση δυσκολιών που μπορεί να προκύψουν.

Συμβουλές για τους εκπαιδευτικούς:

• Υποδεχθείτε τους μαθητές με χαμόγελο και φιλική διάθεση, έχοντας πάντα υπόψιν ότι κάποια παιδιά εισέρχονται σε ένα νέο πλαίσιο έχοντας πολλές απορίες τόσο για τον χώρο και τον τρόπο διδασκαλίας, όσο και εσάς τους ίδιους. Αφιερώστε χρόνο να γνωριστείτε μέσα από παιχνίδια, δραστηριότητες και επισκέψεις των γονέων στο σχολείο προκειμένου να νιώσουν ασφάλεια και οικειότητα.
• Προσαρμόστε το ημερήσιο πρόγραμμα καθιερώνοντας μαζί με τα παιδιά τις ρουτίνες της τάξης με τη βοήθεια οπτικοποιημένου υλικού, ώστε να διασφαλίσετε μία αίσθηση προβλεψιμότητας και ασφάλειας. Ωστόσο, είναι σημαντικό να παραμένετε ευέλικτοι και να τροποποιείτε το πρόγραμμα αυτό ανάλογα με τις ατομικές και συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών.
• Αξιοποιήστε τα άτυπα περιβάλλοντα μάθησης, τη μουσική, την κίνηση, τις τέχνες, τη δραματοποίηση, τις επισκέψεις και οτιδήποτε ανταποκρίνεται στα ατομικά ενδιαφέροντα των μαθητών. Μέσα από τη βιωματική προσέγγιση της γνώσης, τα παιδιά που βιώνουν δυσκολίες προσαρμογής στο σχολείο, έχουν περισσότερες ευκαιρίες να εμπλακούν και να συμμετέχουν.
• Διατηρείστε ανοιχτό δίαυλο επικοινωνίας με τους γονείς προκειμένου να νιώσουν και οι ίδιοι ασφάλεια και σιγουριά. Επίσης, η ανταλλαγή πληροφοριών γύρω από τις συνήθειες, την συμπεριφορά, την προσωπικότητα και τις επιδόσεις του παιδιού θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε τις ανάγκες του και να το υποστηρίξετε πιο αποτελεσματικά.
• Ο χώρος της τάξης παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ομαλή ένταξη στο σχολικό περιβάλλον. Μία τάξη οργανωμένη, φιλόξενη, λειτουργική και διαμορφωμένη στην αισθητική και τις ανάγκες των παιδιών τα βοηθά να ακολουθήσουν το πρόγραμμα και τις ρουτίνες του σχολείου, τους επιτρέπει να κινούνται ελεύθερα και με ασφάλεια, τους δίνει ευκαιρίες για συνεργασία και συμμετοχή, μειώνει το άγχος αποχωρισμού και προωθεί την αυτονομία.

Η αρχή στο σχολείο είναι μια πρόκληση αλλά και μια μεγάλη ευκαιρία. Είναι η στιγμή που το παιδί κάνει τα πρώτα του βήματα προς την ανεξαρτησία, μαθαίνει να συνεργάζεται, να λύνει προβλήματα και να ανακαλύπτει τον κόσμο. Με τη σωστή υποστήριξη, η προσαρμογή μετατρέπεται σε μια εμπειρία γεμάτη χαρά και αυτοπεποίθηση – μια βάση για όλη του τη σχολική πορεία.

Μαρίνα Τσιτσικάου

Νηπιαγωγός ΚΕΔΑΣΥ Κεφαλληνίας

Οκτώβριος 2025