Το Βέγειο Ψυχιατρείο, το οποίο σε καμία πε­ρίπτωση δεν λειτούργησε ως άσυλο τρελών, ήταν ένα πολύ σύγχρονο για την εποχή του ψυχιατρικό θεραπευτήριο με σημαντική προ­σφορά εις το Πανελλήνιον, αλλά κυρίως εις τους Κεφαλονίτες, οι οποίοι από τη φύση τους έχουν ολίγον ιδιόρρυθμη και ανήσυχη προσωπικότητα, τη γνωστή «κουρλαμάδα». Το κτηριακό αυτό συγκρότημα λειτούργησε το 1931, εγκαινιάσθη το 1933 επί πρωθυ­πουργίας Παναγή Τσαλδάρη και καταστρά­φηκε ολοσχερώς από τους ισοπεδωτικούς σεισμούς του 1953 που έπληξαν την νήσο μας και αφάνισαν τον πολιτισμό της, ο οποί­ος υπό την έντονη επίδραση της δυτικοευ­ρωπαϊκής κουλτούρας είχε να επιδείξει πολ­λά μεγαλόπρεπα κτήρια και αξιοθαύμαστα ιδρύματα. Στη συνέχεια το Βέγειο Ψυχιατρείο λειτούργησε σε ξύλινα παραπήγματα και τολ έως το 1964, οπότε απώλεσε τον κινητήριο μοχλό του, την ψυχή του θεραπευτηρίου, τον Διευθυντή του, Μαρίνο Μεταξά, Νευρολόγο Ψυχίατρο, τον πατέρα μου, λόγω του αιφνίδι­ου θανάτου του στις 5 Ιουλίου 1964.

Στη διάρκεια της λει­τουργίας του νοσηλεύθηκαν ψυχικά ασθενείς ή φρενοβλαβείς, ως και αρκετοί εκ των συ-ναθροιζομένων εις τας πανηγύρεις του Αγί­ου Γερασίμου, Προστάτου ολοκλήρου της Νήσου και ιδίως των αλαφροΐσκιωτων και δαιμονισμένων, όπως αποκαλούντο οι ασθε­νείς οι έχοντες παρανοϊκούς εκστασιασμούς ή επιληπτικός κρίσεις. Επίσης νοσηλεύθηκε ικανός αριθμός ασθενών με παθήσεις αμιγώς νευρολογικές, όπως προϊούσα μυελική σκλή­ρυνση, σκλήρυνση κατά πλάκας, παρετικά νευρολογικά σύνδρομα.

Το Βέγειο Ψυχιατρείο δεν ήταν κολαστή-ριο ψυχών. Δεν υπήρχαν κτίσματα με σίδερα και κάγκελα, αλλά απηρτίζετο από σύγχρο­να κτηριακά συγκροτήματα, τύπου pavilion, μέσα σε έναν μεγάλο ανθόκηπο, περιτριγυρι­σμένο από ένα πυκνό πευκοδάσος. Δεν απο­τελούσε το τελευταίο λιμάνι των διαταραγμέ­νων ψυχών, αλλά ένα σύγχρονο θεραπευτή­ριο ψυχοπαθών και νευρολογικών ασθενών με πρωτοποριακές θεραπευτικές εφαρμογές, αποδεκτές ακόμη και σήμερα, εφάμιλλο πολ­λών ευρωπαϊκών παρομοίων νοσηλευτηρίων.

Εμπνευστής και ιδρυτής του πλέον σύγ­χρονου για την εποχή του ψυχιατρικού νο­σοκομείου της Ελλάδος και των Βαλκανίων υπήρξε ο Πλάτων Βέγιας (1840-1918), ένας πολυεκατομμυριούχος Κεφαλονίτης της ξε­νιτιάς, που αποφάσισε να επιστρέψει στη γενέτειρα του για να περάσει τα στερνά του χρόνια. Ο Πλάτων Βέγιας ήταν απόγονος του ευπατρίδη Μαρίνου Βέγια, Προέδρου της Γερουσίας της Ιονίου Πολιτείας, του οποίου η οικογένεια είναι εγγεγραμμένη στη χρυ­σή βίβλο των ευγενών της Ενετικής εποχής. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μα­κριά από την πατρίδα του. Ασχολήθηκε με το εμπόριο και μετά από μια πολύ επιτυχημένη επιχειρηματική σταδιοδρομία, με δικές του επιχειρήσεις στην Οδησσό, στη Βομβάη και στο Λονδίνο, επέστρεψε στο Αργοστόλι για να ζήσει, άκληρος, τα τελευταία του χρόνια στο αρχοντικό του, ένα μεγαλόπρεπο τριώ­ροφο κτήριο που δέσποζε στην πλατεία Ενώ­σεως ή πλατεία του Μέτελα, όπως παράφρα­ζαν οι Κεφαλονίτες το όνομα του γνωστού για τη σκληρότητα του Άγγλου αρμοστή Μέιτλαντ. Ο Πλάτων Βέγιας απεβίωσε στο Αργοστόλι το 1918. Τα τελευταία του χρό­νια ζούσε απομονωμένος ατενίζοντας λόγω γειτνιάσεως την θλιβερή και άθλια διαβίωση των εγκλείστων εις το υπάρχον Άσυλο Τρε­λών εγγύς του Βαλλιανείου Νοσοκομείου, ένα μικρό κτήριο, πρώην αποθήκη των αγγλι­κών στρατώνων, στην περιοχή Μαϊστράτου, δυτικά της πόλεως.Ίσως οι θλιβερές αυτές ει­κόνες να προσέφεραν στον Βέγια το κίνητρο για την ίδρυση στον τόπο του ενός σύγχρο­νου ευρωπαϊκού ψυχιατρείου.

Παρά την τεράστια οικονομική του ευμάρεια, ο Πλάτων Βέγιας ήταν ένας μοναχικός, πονόψυχος Κεφαλονίτης. Διηγούνται ότι συχνά έπαιζε τις αμάδες και τους μπούζους (αγγλικά παιχνίδια) με συμπαίκτη έναν τρό­φιμο του ασύλου. Το τίμημα της ήττας ήταν να κάνει ο χαμένος τον γύρο της πλατείας κουβαλώντας στην πλάτη του τον νικητή.

Εδώ προσθέτω και το γνωστό αστείο όταν στο Καρναβάλι του 1915 ο δικηγόρος Νίκος Τραυλός, ένας χαρακτηρισμένος από τους συντοπίτες του ευγενής τοκάδος (ιδιόρρυθ­μος) για τις θεότρελες φάρσες του, με το πα­ράγγελμα «Άποσον» (κέλευσμα λεμβούχου) έβγαλε τους τρελούς από το Άσυλο, τους περιέφερε εν παρατάξει στην κεντρική λε­ωφόρο Ριζοσπαστών (πρώην Δικαστηρίων) και παρήλασαν μαζί με τα άρματα του Καρ­ναβαλιού στην κεντρική πλατεία Βαλλιάνου κερδίζοντας το πρώτο βραβείο της καρναβα-λίστικης φιέστας. Με τον τρόπο αυτό ήθε­λε να εκφράσει τη συμπαράσταση του υπέρ της άρσεως της ουδετερότητος της Ελλάδος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Βέγιας κληροδότησε ολόκληρον την περιουσία του, ανερχομένη εις πολλά εκα­τομμύρια λίρες Αγγλίας, μετοχές και χρεό­γραφα εις χρυσόν, ακίνητα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, εις το Βέγειον Ίδρυμα, του οποίου ήταν ισόβιος Πρόεδρος της Διοικού­σης Επιτροπής με μέλη έγκριτα άτομα της κε­φαλληνιακής κοινωνίας. Με αυτούς τους πε­ριουσιακούς πόρους ξεκίνησε η πραγμάτωση της επιθυμίας τού ήδη αποθανόντος μεγάλου ευεργέτου, δηλαδή η ανέγερση του Βεγείου Ψυχιατρείου.

Το όραμα του Βέγια ήταν η δημιουργία ενός υπερσύγχρονου Ψυχιατρείου, εφάμιλ­λου των ευρωπαϊκών. Αγόρασε ένα μεγάλο κομμάτι γης, 25 στρέμματα, στη θέση που βρί­σκεται σήμερα το Γενικό Νοσοκομείο, ανα­τολικά της πόλεως, και ετοίμασε τα σχέδια για την ανέγερση ενός επιβλητικού κτηρίου. Το 1918 το Ίδρυμα, σύμφωνα με τις εντολές του εκλιπόντος, προκηρύσσει διαγωνισμό για την υποτροφία ενός Νευρολόγου Ψυχιά­τρου (5 έτη) και ενός Μικροβιολόγου (3 έτη) με σκοπό να μετεκπαιδευθούν στην Ευρώπη για να αναλάβουν την Διεύθυνση του Ψυχι­ατρείου. Προϋπόθεση για την υποτροφία, οι υποψήφιοι να είναι αριστούχοι της Ιατρικής και να γνωρίζουν την γαλλική και γερμανική γλώσσα. Η εξεταστική επιτροπή αποτελείτο από Καθηγητάς του Πανεπιστημίου Αθηνών, με Πρόεδρο τον Καθηγητή Χειρουργικής Γε­ράσιμο Φωκά. Στην επιτροπή μετείχε ως εκ­πρόσωπος του χορηγού ο προσωπικός του φίλος ιατρός Ριχάρδος Λιβαθινόπουλος. Από τους τρεις υποψηφίους την υποτροφία κέρ­δισε ο Μαρίνος Μεταξάς για 5ετή μετεκπαί­δευση στη Γαλλία και Αυστρία. Μετά το πέ­ρας της υποτροφίας, η οποία κάλυπτε πέραν των εξόδων των σπουδών και μια αξιοπρεπή διαβίωση στο εξωτερικό, ο Μαρίνος Μετα­ξάς υποχρεούτο να αναλάβει την Διεύθυνση του Ψυχιατρείου επί μία 20ετία. Σημειωτέον ότι την υποτροφία για την αντίστοιχη θέση του Μικροβιολόγου πέτυχε ο ιατρός Πέτρος Κουρβισιάνος, ο οποίος μετεκπαιδεύθηκε στη Γαλλία για τρία χρόνια.

Ο Μαρίνος Μεταξάς ανεχώρησε για τη Γαλλία αρχάς του 1919, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος του 1920. Σπούδασε κυρίως Νευρο­λογία αλλά και Ψυχιατρική στο Παρίσι, κο­ντά στον διάσημο Καθηγητή Pier Marie, και γρήγορα έγινε βοηθός στην Πανεπιστημια­κή Νευρολογική Κλινική του Νοσοκομείου Μονπελιέ, στο οποίο νοσηλεύονταν ασθε­νείς με νευρολογικές κυρίως αλλά και ψυχια­τρικές παθήσεις. Μετά από ολιγόμηνη παρα­μονή στην Κεφαλονιά ανεχώρησε στις αρχές του 1921 για τη Βιέννη, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος του 1924. Ειδικεύθηκε στην Ψυχια­τρική, στην Πανεπιστημιακή Κλινική της Βι­έννης υπό τον Καθηγητή Vagner von Jaurik και κοντά στον διάσημο Sigmud Freud, όπου εκπαιδεύθηκε στην ψυχανάλυση και υπνοθε-ραπεία. Επίσης υπήρξε βοηθός του Καθηγητή Von Economou, ο οποίος υπήρξε ο πατέρας της χαρτογράφησης του εγκεφάλου.

Επέστρεψε στην Κεφαλονιά και ανέλαβε την Διεύθυνση του υπάρχοντος Ψυχιατρείου (Ασυλο Τρελών) προσπαθώντας να βελτιώ­σει τις συνθήκες διαβίωσης και να εφαρμόσει τα όσα είχε διδαχθεί στο εξωτερικό.

Ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση του Βεγείου Ψυχιατρείου ετέθη το 1925 και απο­περατώθηκε μετά από έξι χρόνια. Το επιβλη­τικό κτήριο, σχεδιασμένο από Βιεννέζους αρχιτέκτονες, δεν είχε τίποτε να ζηλέψει από τα αντίστοιχα νοσοκομεία της Ευρώπης και δικαίως θεωρείτο το καλύτερο των Βαλκα­νίων. Το 1931 το όραμα του Πλάτωνα Βέγια έγινε πραγματικότητα και το Βέγειο Ψυχια­τρείο ετέθη σε λειτουργία υπό την διοικητική και επιστημονική διεύθυνση του Μαρίνου Μεταξά. Το κτήριο στέγαζε πέντε τμήματα από 32 κλίνες έκαστον, σύνολο 160 κλίνες. Υπήρχαν ξεχωριστά τμήματα για άνδρες και γυναίκες, για ελαφριά ψυχιατρικά περιστα­τικά (παρανοϊκούς, ψυχωτικούς, έως και αλ­κοολικούς με ψυχιατρικές εκδηλώσεις – de­lirium tremens) και ειδικό τμήμα με ειδικούς θαλάμους απομονώσεως επενδεδυμένους με καουτσούκ για τους σχιζοφρενείς, μανιοκα­ταθλιπτικούς, ανοϊκούς, κατατονικούς κ.λπ. Επίσης υπήρχε ειδικό τμήμα-εργαστήριο ερ­γασιοθεραπείας. Σε ξεχωριστό κτήριο στεγά­ζονταν οι διοικητικές υπηρεσίες, δύο εξωτε­ρικά ιατρεία (νευρολογικό και ψυχιατρικό), το πλήρες επανδρωμένο σύγχρονο Μικροβι­ολογικό Εργαστήριο το οποίο λειτουργούσε υπό την Διεύθυνση του Πέτρου Κουρβισιά-νου μετά την επιστροφή του από τη Γαλλία και η Νευρολογική Κλινική. Πέραν αυτών διέθετε ολόκληρο κτηριακό συγκρότημα για μαγειρεία, αποθήκες τροφίμων, ιματιοθήκες και πλήρες συνεργείο συντήρησης.

Το Βέγειο Ψυχιατρείο δεν νοσήλευε μόνο Κεφαλλήνες ασθενείς, αφού γρήγορα η φήμη του εξαπλώθηκε και συχνά είχε ασθενείς από όλα τα μέρη της Ελλάδος. Επί κυβερνήσεως I. Μεταξά, κατόπιν εισηγήσεως του Διευθυ­ντού Μ. Μεταξά, εχορηγήθη το ποσόν των δέκα εκατομμυρίων δραχμών για επέκταση του Ψυχιατρείου με κεντρική ιδέα την αποκέ­ντρωση όλων των ψυχιατρικών ασύλων Δυ­τικής Ελλάδος και την αποσυμφόρηση του Δρομοκαϊτείου Νοσοκομείου Αθηνών, με το οποίο εξάλλου υπήρχε στενή συνεργασία με τους Διευθυντές Γεράσιμο Γιαννουλάτο και Ιωάννη Αρκαλίδη. Ο θεμέλιος λίθος ετέθη το καλοκαίρι του 1940 από τους υφυπουργούς Οικονομικών Α. Αποστολίδη και Υγείας Κα­θηγητή Γεράσιμο Αλιβιζάτο. Ο σχεδιασμός των κτηρίων έγινε κατά τα πρότυπα του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Βιέννης Die Grosse Psychiatric Hospitale. Δυστυχώς ο Πόλεμος του ’40 ματαίωσε την υλοποίηση των σχεδίων.

Ο Βέγιας είχε προβλέψει ένα μεγάλο μέρος του κληροδοτήματος να κατατεθεί εις χρυ-σόν στην Τράπεζα της Αγγλίας προκειμένου να διασφαλιστούν τα έξοδα λειτουργίας του Βεγείου Ιδρύματος, μιας και το κράτος αδυνα­τούσε να αναλάβει τα έξοδα του. Δυστυχώς, η διοικούσα επιτροπή, με πρόεδρο τον γαιοκτή­μονα γεωπόνο Γεωργακάτο, και καθ’ υπόδει-ξιν του Μητροπολίτου Γερμανού Ρουμπάνη ο οποίος προήδρευε των φιλανθρωπικών κατα­στημάτων Κεφαλληνίας, δραχμοποίησε τις χρυσές λίρες το 1937 και κατέθεσε το ποσόν στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Μετά την απελευθέρωση, το 1945, επί υπουργίας Καθη­γητού Αλεξάνδρου Σβώλου, η κατάθεση έχα­σε πολλαπλώς την αξία της, διότι ο νόμος δεν προέβλεπε την εξαίρεση κληροδοτημάτων ή φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Από το 1945 μέ­χρι τους καταστροφικούς σεισμούς του 1953 το Βέγειο Ψυχιατρείο χρηματοδοτείτο από το Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών, χάριν των προσπαθειών του Μαρίνου Μεταξά, των βουλευτών Κεφαλληνίας Μπάμπη Αλιβιζά­του, Αριστ. Δημητράτου και Νικολάου Φωκά. Μετά τους σεισμούς συνεχίστηκε η χρημα­τοδότηση του Ψυχιατρείου, επιστεγασμένου πλέον σε ξύλινα παραπήγματα, χωρίς όμως ποτέ να κρατικοποιηθεί και να ενταχθεί στον δημόσιο προϋπολογισμό. Μετά τον θάνατο του Μαρίνου Μεταξά (5 Ιουλίου 1964) έκλει­σε και δεν λειτούργησε ποτέ ξανά.

Κατά τη διάρκεια της δετούς προπολεμι­κής λειτουργίας του, νοσηλεύθηκαν περίπου 2.350 ασθενείς, κυρίως ψυχιατρικοί και ολι-γότερον νευρολογικοί (π.χ ασθενείς με προϊ­ούσα καθολική παράλυση ή σκλήρυνση κατά πλάκας). Το μεγαλύτερο μέρος των ασθενών, περίπου το 75%, ήταν μεταφορές από άλλες περιοχές της Ελλάδος και την Αθήνα.

Η φήμη του Βεγείου Ψυχιατρείου είχε ξε­περάσει τα όρια της Κεφαλονιάς. Χαρακτη­ριστικό της φήμης του είναι τούτο: στη διάρ­κεια του πολέμου 1940-41 οι σατιρικές στή­λες των αθηναϊκών εφημερίδων, σατιρίζοντας τον Μουσολίνι, προέτρεπαν να εγκλεισθεί ο Ιταλός δικτάτορας στους θαλάμους απομό­νωσης του Βεγείου Ψυχιατρείου!

Η επιστημονική δραστηριότητα του Βε­γείου Ψυχιατρείου χαρακτηρίζεται πρωτο­ποριακή. Ο Μαρίνος Μεταξάς δεν δίσταζε να εφαρμόσει τις σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους που επικρατούσαν στην Ευρώπη. Μεταξύ αυτών αναφέρεται η πρωτοτυπία της εφαρμογής του σοκ στη σχιζοφρένεια. Το 1939 δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα πειραματική εργασία του (από κοι­νού με το εργαστήριο Φυσιολογίας του Πα­νεπιστημίου Αθηνών υπό την διεύθυνση του Καθηγητού Σπ. Δοντά) με πλασμώδια ελονο­σίας Λαβεράν τα οποία προκαλούσαν υψηλό πυρετό 41°-42° (μέθοδος πυρετοθεραπείας στους σχιζοφρενείς). Η μέθοδος αυτή υπήρ­ξε πρόδρομος θεραπεία του ηλεκτροσόκ. Το 1948 ο Μαρίνος Μεταξάς εφήρμοσε σχεδόν ταυτόχρονα με το Δρομοκαΐτειο θεραπεία με ηλεκτροσόκ χρησιμοποιώντας ένα πρω­τότυπο μηχάνημα, ελληνικής κατασκευής, του οίκου «Ηλεκτρο Αθάνας». Λόγω όμως ελλείψεως μόνιμου αναισθησιολόγου ιατρού δεν συνεχίστηκε η εφαρμογή του ηλεκτρο­σόκ στο Βέγειο, πλην ελαχίστων περιπτώ­σεων με τον αναισθησιολόγο που διέθετε η κατασκευάστρια εταιρεία. Τα επιστημονικά επιτεύγματα του Βεγείου Ψυχιατρείου δημο­σιεύθηκαν, σε συνεργασία με διευθυντάς ψυ­χιατρικών κλινικών της Ευρώπης, σε έγκριτα ιατρικά περιοδικά του εξωτερικού, ιδιαιτέρως στη Βιέννη και στο Παρίσι.

Προσφάτως εις αποθηκευτικούς χώρους του Βαλλιανείου Νοσοκομείου ανευρέθη, από προνοητικό υπάλληλο φυλαχθέν μετά την λαί­λαπα των σεισμών του 1953, το Βιβλίο Ασθε­νών του Βεγείου, καθώς και προσωπογραφία του Πλάτωνος Βέγια. Το Βιβλίο Ασθενών, με­γάλων διαστάσεων, αποτελεί πολύτιμο ιστορι­κό ιατρικό τεκμήριο, πρωτότυπο διά τα τότε αλλά ακόμη και διά τα σημερινά ιατρικά χρο­νικά της χώρας μας, διότι πλην των στοιχείων των ασθενών, της διαγνώσεως της ασθενείας των, την πορεία της υγείας των και την τελική έκβαση αυτής, παρατίθεται και φωτογραφική απεικόνισίς των. Γίνεται προσπάθεια να μετα­φερθεί το Βιβλίο αυτό εις τα Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Νομού Κεφαλληνίας.

Περαίνοντας, εύχομαι και ελπίζω, εις τους δυσχερείς καιρούς που διανύουμε και οι οποίοι βαναύσως ταλαιπωρούν την ψυχι­κή υγεία μας, να βρεθούν Κεφαλλήνες με το όραμα και τη γενναιοδωρία του Βέγια για να δημιουργηθεί στο υπάρχον Βαλλιάνειο Νο­σοκομείο μια νευροψυχιατρική κλινική. Θα έλεγα ότι τούτο αποτελεί ιερά υποχρέωση. Ας μη λησμονούμε ότι το Βαλλιάνειο Νοσο­κομείο ανηγέρθη εις τα υπάρχοντα θεμέλια του Βεγείου Ψυχιατρείου (το οποίο ουδέποτε κτίσθηκε λόγω ελλείψεως χρημάτων), στον χώρο που του παρεχωρήθη από την διοικού­σα επιτροπή του Βεγείου Ιδρύματος και με την εισήγηση του Μαρίνου Μεταξά ολίγον προ του θανάτου του, άνευ ουδενός ανταλ­λάγματος παρά μόνον με την ευχή να συμπε­ριληφθεί εις το τότε ανεγειρόμενο νοσοκο­μείο πτέρυγα διά ψυχιατρικούς και νευρολο­γικούς ασθενείς, όπως συμβαίνει σήμερα εις όλα τα γενικά νοσοκομεία της Ευρώπης.

Γεράσιμος Μ. Μεταξάς Ομότ. Καθηγητής Ορθοπεδικής Πανεπιστημίου Αθηνών

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ

Σχόλιο

Διαβάζοντας το συγκεκριμένο άρθρο συνειδητοποιούμε ότι το 1931, πριν 88 χρόνια, λειτούργησε αυτό το πρωτοποριακό θεραπευτήριο στην Κεφαλονιά.

Με αφορμή λοιπόν το άρθρο και το προηγούμενο δημοτικό συμβούλιο αναρωτιόμαστε όλοι για το τι γίνεται σήμερα στον τομέα της Υγείας...