Γράφει ο Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός

Ο χρόνος μου είναι λιγοστός για μελέτες και ιστορικές αναφορές, αλλά λόγω της επετείου των 200 χρόνων της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, επιβάλλεται να φανερωθεί η όποια σχέση είχε το νησί μας (παλιά και νέα) και οι κάτοικοί του με την ιστορικότητα εκείνων των δύσκολων χρόνων της ιστορίας μας.

Στο κείμενο που ακολουθεί φανερώνεται η ιστορία του Γιάννη του Σταθά, σπουδαίου αρματολού και αγωνιστή για τη λευτεριά των Ελλήνων και το «κεφαλονίτικο τραγούδι» που «έντυσε» με μουσική γι’ αυτόν ο μετέπειτα ο Κεφαλονίτης μουσικοδιδάσκαλος και συνθέτης Κοσμάς Μπουχάγιερ.

Ο Γιάννης Σταθάς (1758-1812) ήταν σπουδαίος αρματολός - οπλαρχηγός, γιος του αρματολού Δήμου Σταθά, από την Δούνιστα Ορεινού Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας.. Ήταν ένας από τους προεπαναστατικούς αγωνιστές, συνεργάστηκε μαζί με τον Ευθύμιο Βλαχάβα στα Χάσια και στον Όλυμπο, αλλά, παρόλο που ήταν «βουνήσιος», στο αποκορύφωμα του αγώνα του έδρασε στη θάλασσα, σαν υποναύαρχος στον Ρωσικό στόλο για δυο χρόνια το 1805-1807 και σα ναύαρχος λόγω της εμπειρίας του, του στόλου των εξεγερμένων Ελλήνων από Μοριά και Ρούμελη το 1807.(Βλ. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους- Εκδοτική Αθηνών).

Μετά την ανακωχή του 1807, ο Σταθάς και άλλοι αρματολοί όπως : Θόδωρος Κολοκοτρώνης, Βλαχάβας, Μιαούλης, Καρατάσος, Επιφάνιος και πολλοί άλλοι, περίπου 1.400, συναντήθηκαν κρυφά ως αποφασισμένα παλληκάρια, στο μοναστήρι του Ευαγγελισμού στην Σκιάθο και δημιούργησαν ένα στολίσκο από 70 πλοιάρια (που τα έβαψαν μαύρα και στα οποία έδωσαν ονόματα όπως «Όλυμπος», «Βάλτος», «Ρούμελη», «Μωριάς», «Κασσάνδρα», «Άσπρη Θάλασσα», «Μαύρο καράβι».

Ο στόλος των μαύρων καραβιών ήταν μοιρασμένος σε δέκα ταϊφάδες (μοίρες). Κάθε «μαύρη μοίρα» έφερε το όνομα της περιοχής καταγωγής της ή του διοικητή της.

Σ’ αυτή τη μυστική σύναξη των οπλαρχηγών στη Σκιάθο, έφτιαξαν στο μοναστήρι, την πρώτη Ελληνική Σημαία την οποία ευλόγησε ο ηγούμενος Όσιος Νήφωνας. Ήταν γαλάζια σαν τον ουρανό με λευκό Σταυρό στη μέση. Όλοι τους ορκίστηκαν πίστη σ’ αυτήν την πρώτη γαλανόλευκη, την ανέβασαν στα κατάρτια τους και χίμηξαν ορτσάροντας κατά παντός πλεούμενου του εχθρού. Η σημαία αυτή καθιερώθηκε τον Γενάρη του 1822 στην Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου σαν η επίσημη σημαία της χώρας μας.

Ο Γιάννης Σταθάς ανακηρύχθηκε αρχηγός με υπαρχηγό τον Θόδωρο Κολοκοτρώνη στα μαύρα καράβια και ανδραγάθησε στο βόρειο Αιγαίο, καθώς και σε παραθαλάσσιες περιοχές της Θεσσαλίας και Μακεδονίας μέχρι τον Ελλήσποντο, επιτιθέμενος κατά Τουρκικών συμφερόντων πλοίων στη θάλασσα και εγκαταστάσεων των στα παράλια.

Η μεγάλη Πύλη με τον Σουλτάνο προσπάθησε να δελεάσει τον Σταθά με μεγάλη χρηματική αμοιβή και με αμνηστία για να σταματήσει το έργο του, άλλα δεν τα κατάφερε. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε το δριμύ ψύχος του 1807 στη διάλυση του στόλου, με αποτέλεσμα να ξαναγυρίσουν στη στεριά και να συνεχίσουν τον αγώνα τους.

Δημοτικό τραγούδι της εποχής περιγράφει την επίθεση του στολίσκου του Σταθά εναντίον τουρκικής κορβέτας στα παράλια της Χαλκιδικής.

(Για το άσμα Βλ. Νικόλαος Πολίτης- Δημώδη άσματα»

Δημοτικό άσμα για τον Γιάννη του Σταθά

«Μαύρο καράβι αρμένιζε στα μέρη της Κασσάνδρας.
Μαύρα πανιά το σκέπαζαν και τ’ ουρανού σημαία.
Κι ομπρός κορβέτα μ’ άλικη σημαία του προβαίνει.
«Μάινα, φωνάζει, τα πανιά, ρίξτε τις γάμπιες κάτω».
«Δεν τα μαϊνάρω τα πανιά κι ουδέ τα ρίχνω κάτω».
Μη με θαρρείτε νιόνυφη, νύφη να προσκυνήσω;
Εγώ είμαι ο Γιάννης του Σταθά, γαμπρός του Μπουκουβάλα.
Τράκο, λεβέντες, δώσετε, απίστους μη φοβάστε».
Κι Τούρκοι βόλτα έριξαν κ’ γύρισαν την πλώρη.
Πρώτος ο Γιάννης πέταξε με το σπαθί στο χέρι.
Στα μπούνια τρέχουν αίματα, το πέλαγο κοκκινίζει,
κι’ Αλλάχ! Αλλάχ! οι άπιστοι κράζοντας προσκυνούνε.

Ο Κεφαλονίτης συνθέτης Κοσμάς Μπουχάγιερ, πήρε τους στίχους από το δημοτικό άσμα που αφορά τον Σταθά, και τους δούλεψε μουσικοσυνθετικά, δίνοντάς τους μας, με το δικό του μουσικό χρώμα. Ο Μπουχάγιερ τόλμησε το εγχείρημα, να στηριχτεί στην Ελληνική παράδοση, στιχουργικά και μουσικά, και να συνθέσει, να διασκευάσει ή καλύτερα να «ντύσει» με τον δικό του τρόπο, σεβόμενος τη δημοτική μουσική μας, τα λόγια που αφορούν τον Γιάννη τον Σταθά.
Έτσι, το άσμα του Μπουχάγιερ, μουσικά –τετραφωνημένο- , πάνω στη δική του έμπνευση, με σόλο και χορωδία, απετέλεσε γι’ αυτόν μια πρώτη προσπάθεια να αξιοποιήσει στον τομέα του, τον ελληνικό κόσμο.
Ο Κεφαλονίτης μουσικοπαιδαγωγός και συνθέτης εργάστηκε φιλόπονα πάνω στο σχολικό τραγούδι, θρησκευτικό, εθνικό και δημοτικό, περνώντας τις εναρμονίσεις τους πάνω στα δημοτικά άσματα, διδακτικά στα σχολεία, όπου ως δάσκαλος άφησε μια λαμπρή εποχή.
Κατά το διάστημα όπου μαθήτευα στο Ωδείο του Αργοστολίου, συναντούσα στην πλατεία του της πόλης αυτής, τον αξιόλογο συνθέτη και δάσκαλο της μουσικής, όπου και ανάμεσά μας αναπτύχθηκε μια φιλία, που κύριο λόγω είχε τη μελέτη της μουσικής και τα τοπικά ιστορήματα της θείας τέχνης. Ο Μπουχάγιερ μου έδωσε σε αντίγραφα πολλά έργα του, καθώς και το βιβλίο του. «Μέσα απ’ τα ερείπια της Κεφαλονιάς», όπου σ’ αυτό φιλοξενούνται κυρίως άσματά του για σχολικές χορωδίες.
Το άσμα του, δηλαδή η μουσική του πάνω στο δημώδες κείμενο, για τον Γιάννη τον Σταθά, η σχολική χορωδία του Γυμνασίου Αργοστολίου, το είχε τραγουδήσει δραματοποιημένο σε επετειακή εορτή της Ελληνικής Επανάστασης.

(Περισσότερες βιογραφικές πληροφορίες για τον Κοσμά Μπουχάγιερ
Βλ. Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός - Λαμπρογιάννης Πεφάνης Λόγια Κεφαλληνιακή Μούσα έργα Κεφαλλήνων συνθετών 19ου και 20ου αιώνα
δίτομο έργο. Έκδοση από το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ιονίων)