Αναφορικά με το (ανώνυμο!) άρθρο που δημοσιεύτηκε την Τρίτη 23 Δεκεμβρίου 2025 με τίτλο «Ελληνική τραγωδία» και στο Ιόνιο: Οι φώκιες Monachus  monachus κρύβονται σε σπηλιές – γιατί το ζήτημα αφορά άμεσα και την Κεφαλονιά: τα πράγματα δεν είναι έτσι ακριβώς όπως παρουσιάζονται. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει!

Η ΜΚΟ «Αρχιπέλαγος – περιβάλλον και ανάπτυξη» με έδρα τα Λουρδάτα Κεφαλονιάς, μέλη της οποίας εργάζονται στην περιοχή από το 1985 χωρίς διακοπή για την προστασία της μεσογειακής φώκιας, παρακολουθεί συστηματικά τα σπήλαια φώκιας σε όλο το κεντρικό Ιόνιο και έχει χρονοσειρές στοιχείων ήδη από την δεκαετία του ’80. Από το 2018 και μετά παρακολουθούμε τα σπήλαια ανάπαυσης και γέννας με κάμερες και έχουμε καταγράψει μέσω της λεγόμενης φωτοταυτοποίησης 28 διαφορετικές φώκιες ως ελάχιστο αριθμό, καθώς και αυξημένο αριθμό γεννήσεων ετησίως σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες από το 1985 και μετά.

Να σημειώσουμε εδώ πως όλες οι δραστηριότητές μας για φώκια, χελώνες, σπάνια πουλιά, δελφίνια και φάλαινες, επίπεδα ρύπανσης, οδηγούς για οικοτουρισμό, κτλ. έγιναν με ελάχιστα χρήματα, πολλή εθελοντική εργασία και με την διαχρονική εθελοντική συμμετοχή πολλών Κεφαλονιτών και Θιακών, και μάλιστα πολλών ψαράδων που εξαρχής βοήθησαν ουσιαστικά. Χωρίς όλον αυτόν τον κόσμο δεν θα είχαμε μπορέσει να τα κάνουμε όλα αυτά και τους ευχαριστούμε όλους για την  συνεισφορά τους.

 Τα πράγματα λοιπόν σχετικά με την φώκια στο κεντρικό Ιόνιο έχουν ως εξής:

• Οι φώκιες δεν αποτραβήχτηκαν τώρα τελευταία σε απομονωμένα θαλάσσια σπήλαια, όπως αναφέρει το ανωτέρω άρθρο. Είχαν αποτραβηχτεί εδώ και δεκαετίες σε απομονωμένες περιοχές σε ολόκληρη την Μεσόγειο από τον φόβο του ανθρώπου που τις καταδίωκε λόγω της ζημιάς που προξενούν σε αλιευτικά εργαλεία και από την ενόχληση λόγω τουαυξανόμενου θαλάσσιου τουρισμού. Ο αείμνηστος Σπ. Μαρινάτος αναφέρει ότι την δεκαετία του ’60 έβλεπε αρκετά συχνά φώκιες σε ανοιχτές ακτές – φαίνεται πως από την δεκαετία του’70 άρχισαν οι φώκιες να βρίσκουν καταφύγιο σε κρυφά σπήλαια. Τα τελευταία χρόνια όμως, έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούν και πάλι ανοιχτές παραλίες ακόμη και για γέννα – όχι μόνο στις Σποράδες, όπως αναφέρει το ανωτέρω άρθρο, αλλά και στην Κρήτη και αλλού. Ειδικά στην Κεφαλονιά, τις πρώτες ενδείξεις χρήσης ανοιχτών σπηλαίων αλλά και παραλιών τις καταγράψαμε ήδη από το 1994, δηλαδή μέσα σε μια δεκαετία αφότου αρχίσαμε τις δράσεις προστασίας και ενημέρωσης του κοινού.
• Το παράδειγμα στην περιοχή Πινιατώρου, λίγο έξω από το Αργοστόλι, είναι χαρακτηριστικό: τις προηγούμενες δεκαετίες, δεν βρίσκαμε σχεδόν ποτέ ενδείξεις φώκιας σε σπήλαια ολόκληρου του κόλπου Αργοστολίου. Εδώ και μια δεκαετία περίπου, οι φώκιες έχουν ξαναγυρίσει στου Πινιατώρου, εκεί δηλαδή που μαζεύονταν και την δεκαετία του ’60 όπως λένε οι παλιοί ψαράδες.
• Να τονιστεί εδώ ότι υπάρχουν άλλες περιοχές στο κεντρικό Ιόνιο που είναι πολύ σημαντικότερες για την φώκια από τα 2 νησάκια Φορμίκουλα που αναφέρει το συγκεκριμένο άρθρο (ή Φερμέκουλα, όπως λέγονται εδώ στην Κεφαλονιά). Τέτοιες περιοχές είναι π.χ. ο κόλπος του Μύρτου, το κανάλι της Ιθάκης και περιοχές της νότιας Κεφαλονιάς.
• Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 έως και πριν μια δεκαετία περίπου, ποτέ μα ποτέ δεν είδαμε φώκια μέσα σε σπηλιά στα Φερμέκουλα αλλά ούτε και στο νερό. Μάλιστα, η χρήση των σπηλαίων ήταν τότε μάλλον μέτρια έως και σπάνια.
• Μόνον μέσα στην τελευταία δεκαετία περίπου άρχισαν οι φώκιες να χρησιμοποιούν συχνά και μαζικά τα σπήλαια στα Φερμέκουλα. Και βρίσκουμε από τις κάμερές μας 13 και 15 ζώα να κοιμούνται όλα μαζί σε μια σπηλιά! Το γεγονός βασικά συμπίπτει με την αύξηση του θαλάσσιου τουρισμού εκεί. Και αυτό αντικρούει εν μέρει τους ισχυρισμούς του ανωτέρω άρθρου περί τουρισμού που διώχνει τις φώκιες γενικώς και αορίστως. Εξάλλου, πολύ λίγες φορές ‘έπιασαν’ οι κάμερες ανθρώπους εντός των σπηλαίων.
• Αλλά και στο νερό μια χαρά κυκλοφορούν οι φώκιες που τις βλέπουμε συχνά δίπλα μας στα Φερμέκουλα όπως άλλωστε συμβαίνει και αλλού.
• Επίσης, μέχρι και το 2020 ποτέ δεν σημειώθηκε γέννα στα Φερμέκουλα. Φωκάκια άρχισαν να γεννιούνται εκεί από το 2021 και μετά – και πάλι δηλαδή ακριβώς με την αύξηση του θαλάσσιου τουρισμού, η οποία εν μέρει οφείλεται και στην υπερβολική προβολή της περιοχής από διάφορες ΜΚΟ που επίσης δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο μέρος τα τελευταία 10-12 χρόνια, όπως παραδέχεται και το ανωτέρω άρθρο.

Αυτό ωστόσο συμβαίνει και σε διάφορες άλλες περιοχές της Κεφαλονιάς, όπου τα τελευταία χρόνια οι φώκιες πάνε να γεννήσουν σε θαλάσσια σπήλαια, τα οποία ποτέ προηγουμένως δεν είχαν χρησιμοποιηθεί για γέννα.

Μωρό φωκάκι κοιμάται του καλού καιρού σε εσοχή ανοιχτής  παραλίας. Φωτογραφία: Αρχιπέλαγος/GiuseppeDonati.

Τρανό παράδειγμα είναι οι σπηλιές στου Πινιατώρου, όπου η ανθρώπινη παρουσία είναι καθημερινή και τους καλοκαιρινούς μήνες η πίεση είναι τεράστια. Παρ’όλα αυτά όμως, φωκάκια γεννήθηκαν εκεί και το 2021 και το 2024 και μάλιστα μέσα στην τουριστική περίοδο! Οι φώκιες δεν φοβούνται και δεν φεύγουν με την ανθρώπινη παρουσία στο νερό όπως παλιότερα αλλά παίζουν ανέμελες δίπλα σε καγιάκ και σκαφάκια.

Πινιατώρου, φώκια παίζει ακριβώς μπροστά από ομάδα καγιάκ. Φωτογραφία: Mirjam Wyrsch, αρχείο Αρχιπελάγους.

Οι αλλαγές αυτές στην συμπεριφορά της φώκιας οφείλονται κυρίως στο γεγονός ότι έχει μειωθεί κατά πολύ η ηθελημένη θανάτωση φώκιας. Η φώκια προξενεί ζημίες στα αλιευτικά εργαλεία – και μάλιστα όχι  ευκαταφρόνητες όπως αποδείξαμε πρώτοι εμείς ήδη από το 1988 – και γι’αυτό ήταν παραδοσιακά ο εχθρός των ψαράδων και κατ’επέκταση και των άλλων κατοίκων στις παράκτιες περιοχές, οι οποίοι συστηματικά σκότωναν τις φώκιες, ακριβώς όπως στην στεριά σκότωναν τα φίδια. Η φώκια, πανέξυπνο ζώο, έμαθε πολύ γρήγορα πως δεν διατρέχει πλέον κίνδυνο και δεν φοβάται πια. Την βλέπουμε συχνά δίπλα σε σκάφη αναψυχής, ακόμα και μέσα σε λιμάνια. Να θυμίσουμε και την φώκια που βολτάριζε σε αυλή βίλλας στην Μύκονο τον Φεβρουάριο του 2025 (βλ. https://www.facebook.com/archipelagos.org/).

Δεν υποστηρίζουμε φυσικά να αφεθεί ο τουρισμός ανεξέλεγκτος και να μπανοβγαίνουν οι τουρίστες σε σπήλαια φώκιας που είναι το Νο 1 απειλούμενο θαλάσσιο θηλαστικό της Ευρώπης! Ειδικά στην περίπτωση Πινιατώρου, δεν είναι δυνατόν να εισβάλλουν στα σπήλαια άνθρωποι μαζί με τους σκύλους τους, να μπουκάρουν στην είσοδο τζετ σκι ή να αράζουν τουριστικά στα λίγα μέτρα από την είσοδο με μουσική στην διαπασών και να στέλνουν σε μπουλούκια τον κόσμο τους μέσα στις σπηλιές «για να δουν φώκια».

Τουριστικό σκάφος αραγμένο ακριβώς έξω από σπήλαιο στου Πινιατώρου στέλνει τους πελάτες μέσα στην σπηλιά. Φωτογραφία: αρχείο Αρχιπελάγους.

Ωστόσο, όποια νομοθετήματα και αν υπάρξουν, αν δεν αγκαλιάσει ο ντόπιος κόσμος την υπόθεση δύσκολα θα προστατευτεί αποτελεσματικά η φώκια. Δεν είναι δα και τόσο απαραίτητο να μπούμε σώνει και καλά μέσα στα σπήλαια ανάπαυσης και γέννας στου Πινιατώρου, μπορούμε να απολαύσουμε το θέαμα από το περιπατητικό μονοπάτι ακριβώς από πάνω. Θα μπορούσε μάλιστα η περιοχή, με πλήθος κόσμου να περνάει από εκεί καθημερινά χειμώνα-καλοκαίρι, να αναδειχθεί ως ατραξιόν και πόλος έλξης για παρατήρηση αλλά και φωτογράφηση φώκιας, όπως είναι και οι θαλάσσιες χελώνες στο λιμάνι του Αργοστολίου. Έχουμε δει επανειλημμένως ως και 7 φώκιες, συνήθως νεαρές, να παίζουν μπροστά στα πόδια μας. Οι φωτογραφίες εδώ είναι αντιπροσωπευτικές. Αυτό θα ήταν και παγκόσμια πρωτιά, καθώς πουθενά αλλού δεν μπορεί κανείς να δει φώκιες έτσι τακτικά, εύκολα και με τόσο άνετη πρόσβαση. Αρκεί να σεβαστούμε τα σπήλαια ανάπαυσης και γέννας στην περιοχή και να τα αφήσουμε ήσυχα.

Η Κεφαλονιά λοιπόν, και ολόκληρο το κεντρικό Ιόνιο γενικότερα, καλά τα πάει σε γενικές γραμμές, φτάνει να προσέξουμε τα κρίσιμα θαλάσσια σπήλαια ανάπαυσης και αναπαραγωγής της φώκιας.

Με δυό λόγια: ο πληθυσμός της φώκιας στην Ελλάδα – ο μισός πληθυσμός του είδους παγκοσμίως – έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε περίπου 500 ζώα. Και αυτό οφείλεται κυρίως στην μείωση της θανάτωσής τους και στις άλλες δράσεις προστασίας,  μεταξύ άλλων και η σωστή ενημέρωση του κοινού. 

Όλα αυτά δεν συνάδουν καθόλου με το άρθρο περί δήθεν «Ελληνικής τραγωδίας»!

Αλίκη Πάνου, βιολόγος MSc, Αρχιπέλαγος – περιβάλλον και ανάπτυξη

Συντονίστρια προγράμματος INTERREG στο Ιόνιο με τίτλο «Strengthen cooperation to develop joint solutions for the Mediterranean Monk Seal's Protection in the programme area» και ακρωνύμιο «SEALIFE».

Πινιατώρου: Νεαρές φώκιες παίζουν. Φωτογραφία: Αρχιπέλαγος/Ξενοφών Χάλδας.