Μια σημαντική τομή στο κληρονομικό δίκαιο φέρνει το νέο νομοθετικό πλαίσιο, καθώς για πρώτη φορά, δίπλα στον παραδοσιακό θεσμό της διαθήκης – ιδιόγραφης, δημόσιας ή μυστικής – θεσμοθετείται η κληρονομική σύμβαση ως εναλλακτικός τρόπος διάθεσης της περιουσίας αιτία θανάτου. Πρόκειται για μια αλλαγή που, σύμφωνα με νομικούς κύκλους, αναμένεται να αλλάξει ουσιαστικά το τοπίο, ιδίως σε περιπτώσεις οικογενειακών και επιχειρηματικών περιουσιών, όπου η σταθερότητα και η προβλεψιμότητα αποτελούν κρίσιμα ζητούμενα.

Η κληρονομική σύμβαση, όπως προβλέπεται στο προτεινόμενο καθεστώς, εισάγει έναν μηχανισμό αυξημένης ασφάλειας και δεσμευτικότητας. Ως συμβολαιογραφικό έγγραφο, δεν επιδέχεται μονομερή ανάκληση από τον διαθέτη, παρά μόνο υπό αυστηρές και εξαιρετικές προϋποθέσεις. Το στοιχείο αυτό θωρακίζει τη βούληση του συμβαλλόμενου και περιορίζει σημαντικά τον κίνδυνο μελλοντικών αμφισβητήσεων. Σε αντίθεση με τη διαθήκη, η οποία μπορεί να τροποποιηθεί ή να καταστραφεί οποτεδήποτε, η σύμβαση δεσμεύει όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και λειτουργεί προληπτικά απέναντι σε συγκρούσεις που συνήθως ανακύπτουν μετά τον θάνατο.

Στον αντίποδα, η διαθήκη εξακολουθεί να εκφράζει την απόλυτη ελευθερία του διαθέτη. Ο ίδιος αποφασίζει μονομερώς για τη διανομή της περιουσίας του, χωρίς να απαιτείται συναίνεση των κληρονόμων, και διατηρεί το δικαίωμα ανάκλησης της βούλησής του μέχρι την τελευταία στιγμή. Αυτή η ευελιξία, ωστόσο, συχνά μετατρέπεται σε πηγή ανασφάλειας, ιδίως όταν στο επίκεντρο βρίσκονται επιχειρήσεις ή περιουσιακά στοιχεία που απαιτούν ενιαία διαχείριση και συνέχεια.

Αντίστοιχες λύσεις προσφέρονται και σε περιπτώσεις ηλικιωμένων χωρίς ρευστότητα, οι οποίοι επιθυμούν να ανταμείψουν πρόσωπα που τους φροντίζουν μέχρι το τέλος της ζωής τους. Μέχρι σήμερα, τέτοιες συμφωνίες κινούνταν σε γκρίζα ζώνη, καθώς κάθε σύμβαση αιτία θανάτου θεωρούνταν άκυρη και ακόμη και μια διαθήκη μπορούσε να ανακληθεί. Το νέο πλαίσιο δίνει πλέον τη δυνατότητα σύναψης δεσμευτικής κληρονομικής σύμβασης, συνδέοντας ρητά την περιουσιακή παροχή με την ανάληψη υποχρέωσης φροντίδας.

Ιδιαίτερη βαρύτητα αποκτά ο νέος θεσμός και στον οικογενειακό προγραμματισμό. Ζευγάρια που επιθυμούν η περιουσία να περιέλθει αρχικά στον επιζώντα σύζυγο και στη συνέχεια στο παιδί τους, αλλά και σύζυγοι με παιδιά από προηγούμενους γάμους που θέλουν να διασφαλίσουν ότι κάθε περιουσιακό στοιχείο θα καταλήξει αποκλειστικά στα βιολογικά τους τέκνα, αποκτούν ένα εργαλείο αυξημένης δεσμευτικότητας. Μέσω της κληρονομικής σύμβασης μπορούν να ρυθμιστούν ακόμη και ζητήματα νόμιμης μοίρας, με εκ των προτέρων παραιτήσεις, δυνατότητα που μέχρι σήμερα ήταν εξαιρετικά περιορισμένη.

Το νομοσχέδιο δεν καταργεί τη διαθήκη ούτε επιβάλλει ένα ενιαίο μοντέλο διαδοχής. Αντιθέτως, διευρύνει τις επιλογές των πολιτών, αφήνοντάς τους να επιλέξουν το εργαλείο που ανταποκρίνεται καλύτερα στις ανάγκες τους. Εκεί όπου απαιτείται ευελιξία, η διαθήκη διατηρεί τον πρωταγωνιστικό της ρόλο. Εκεί όμως όπου προέχει η σταθερότητα, η συνέχεια και η ασφάλεια δικαίου, η κληρονομική σύμβαση έρχεται να καλύψει ένα διαχρονικό κενό, αλλάζοντας ουσιαστικά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η κληρονομική διαδοχή στην Ελλάδα.

Η καινοτομία του νομοσχεδίου αναμένεται να επηρεάσει κυρίως περιπτώσεις όπου η προβλεψιμότητα και η αποφυγή μελλοντικών συγκρούσεων έχουν καθοριστική σημασία.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση αγροτικής οικογένειας με εκτεταμένη γη και καλλιέργειες. Ο ιδιοκτήτης επιθυμεί το σύνολο της εκμετάλλευσης να περάσει στο παιδί που ασχολείται ενεργά με τη γεωργία, ώστε να μη διασπαστεί η παραγωγική μονάδα. Με μια απλή διαθήκη, η γη μπορεί να κατατμηθεί μεταξύ όλων των κληρονόμων, με αποτέλεσμα να χάνεται η βιωσιμότητα της εκμετάλλευσης. Η κληρονομική σύμβαση επιτρέπει την εκ των προτέρων δέσμευση ότι η αγροτική περιουσία θα παραμείνει ενιαία, ενώ τα υπόλοιπα παιδιά μπορούν να αποζημιωθούν με άλλα περιουσιακά στοιχεία ή να παραιτηθούν από μελλοντικές αξιώσεις.

Άλλο παράδειγμα αφορά ελεύθερο επαγγελματία, όπως γιατρό ή δικηγόρο, που έχει δημιουργήσει πελατολόγιο και επαγγελματική φήμη δεκαετιών. Ο ίδιος επιθυμεί το γραφείο του και τα σχετικά δικαιώματα να μεταβιβαστούν σε συγκεκριμένο συνεργάτη ή μαθητευόμενο, ο οποίος έχει συμβάλει ουσιαστικά στη λειτουργία του. Με το ισχύον καθεστώς, μια διαθήκη δεν διασφαλίζει ότι οι κληρονόμοι δεν θα αμφισβητήσουν τη μεταβίβαση. Η κληρονομική σύμβαση, αντίθετα, δημιουργεί ένα δεσμευτικό πλαίσιο που προστατεύει τη συνέχεια της επαγγελματικής δραστηριότητας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι περιπτώσεις προσώπων χωρίς στενούς συγγενείς, που θέλουν να ρυθμίσουν με σαφήνεια την τύχη της περιουσίας τους. Για παράδειγμα, ηλικιωμένος που επιθυμεί να αφήσει το ακίνητό του σε ανιψιό ή σε τρίτο πρόσωπο που τον στηρίζει καθημερινά, μπορεί πλέον να συνάψει κληρονομική σύμβαση, συνδέοντας ρητά την παροχή με συγκεκριμένες υποχρεώσεις, όπως η φροντίδα ή η συντήρηση της κατοικίας του. Μέχρι σήμερα, τέτοιες συμφωνίες βρίσκονταν σε νομική αβεβαιότητα.
Ανάλογες δυνατότητες ανοίγονται και για οικογένειες με σύνθετες σχέσεις. Ένα ζευγάρι που έχει αποκτήσει περιουσία από κοινού, αλλά έχει παιδιά από προηγούμενες σχέσεις, μπορεί μέσω κληρονομικής σύμβασης να καθορίσει με ακρίβεια τι θα συμβεί μετά τον θάνατο του καθενός, αποφεύγοντας διαμάχες μεταξύ επιζώντος συζύγου και τέκνων. Η δεσμευτικότητα της σύμβασης περιορίζει τον κίνδυνο δικαστικών αντιπαραθέσεων, που συχνά διαρκούν χρόνια.

dnews.gr