Hταν 1912 όταν ο τότε Δήμαρχος Καρδαμύλης, Κώστας Πατριαρχέας, δήλωνε στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας την ύπαρξη εγκαταλειμμένου λιγνιτωρυχείου στην θέση Πραστοβά, στην Στούπα της Μεσσηνιακής Μάνης, λίγο μετά την Καρδαμύλη,  ζητώντας επίσημη άδεια εκμετάλλευσης.

Τελικά η άδεια δόθηκε σε μια εταιρία από τον Πειραιά, στους «Λάγκα και Χατζόπουλο», και σε δύο νέους δικηγόρους, έναν Φαραντάτο και στον 29χρονο Νίκο Καζαντζάκη.

Eπομένως στην μεσσηνιακή Μάνη και όχι στην Κρήτη βρίσκεται το διάσημο ορυχείο του Ζορμπά που διαβάζουμε στο βιβλίο του Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Και μάλιστα, ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν ένας από τους ιδιοκτήτες του και έζησε στην Μάνη!

Ο Νίκος Καζαντζάκης έζησε για 2 χρόνια (1917-1918) στην παραλία Καλογριά της Στούπας, στη Μάνη, μερικά χιλιόμετρα από την Καλαμάτα, σε έναν ονειρεμένο και καταπράσινο κόλπο.

Ακόμη ως σήμερα το μικρό σπίτι Ανδρέα Εξαρχουλέα όπου διέμενε ο συγγραφέας, στέκεται περήφανο στην παραλία Καλογριά της Στούπας και θυμίζει το παρελθόν του με μια τεράστια [κακογραμμένη] επιγραφή.

Εδώ εμπνεύστηκε και έγραψε ο μεγάλος Κρητικός συγγραφέας το αριστούργημα «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», και με αυτό το βιβλίο στο χέρι καταφθάνουν πολλά χρόνια τώρα στη Στούπα χιλιάδες ξένοι επισκέπτες, κυρίως Ευρωπαίοι.

Πολλοί εξ αυτών, μάλιστα, έρχονται και ξανάρχονται, έχουν αναπτύξει φιλίες και δεσμούς με τον τόπο και τους ανθρώπους του, ενώ αρκετοί έχουν αγοράσει σπίτια στην περιοχή και μένουν πια μόνιμα.
Εξάλλου λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά, προς την Καρδαμύλη, στέκεται η υπέροχη βίλα του διάσημου βρετανού συγγραφέα Πάτρικ Λη Φέρμορ, την οποία, εν ζωή, δώρισε στο Μουσείο Μπενάκη.

Η ιστορία δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή. Λίγο μετά τον Α' παγκόσμιο πόλεμο, ο Ν. Καζαντζάκης, νέος δικηγόρος τότε, αποκτά τα δικαιώματα εκμετάλλευσης του λιγνιτωρυχείου της Πραστοβά στην Στούπα της Μεσσηνιακής Μάνης, λίγο μετά την Καρδαμύλη.

Ο Καζαντζάκης προσλαμβάνει τον Γιώργη (τον μετέπειτα Αλέξη και λογοτεχνικό ήρωα του γνωστού βιβλίου του) Ζορμπά ως αρχιεργάτη και εμπειρικό μεταλλειολόγο με σκοπό την εκμετάλλευση του λιγνιτωρυχείου.

Έχουν γραφτεί πολλά για τη σχέση του Καζαντζάκη με τον Ζορμπά και την προσωπικότητα του Ζορμπά, ειδικά μετά την μεγάλη επιτυχία της ταινίας του Μιχάλη Κακογιάννη (1964) που μετέφερε στην μεγάλη οθόνη το μυθιστόρημα «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Κι άλλα τόσα γιατί ο Καζαντζάκης επέλεξε την Κρήτη και όχι τη Μάνη για  μια εξόρυξη που δεν υποσχόταν και πολλά.

Έκτός από το σπίτι που νοίκιασε, ο Καζαντζάκης έστησε ακόμη παράγκες και έμενε σε σπηλιές στην όμορφη παραλία της Καλόγριας, δίπλα στο κύμα για να μπορεί να μελετά και να γράφει όταν είχε πολύ ζέστη στο μικρό σπιτάκι του Ανδρέα Εξαρχουλέα, όπου έμενε τον υπόλοιπο καιρό.

Kαλούσε μάλιστα εκεί ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων, όπως ο Αγγελος Σικελιανός, η Εύα Πάλμερ, η Μαρίκα Κοτοπούλη, η Κυβέλη και η Γαλάτεια Kαζαντζάκη, των οποίων η παρουσία τάραξε έντονα την περίκλειστη τοπική κοινωνία, ειδικά των γυναικών, γιατί ήταν οι πρώτες γυναίκες που κάπνιζαν και έκαναν μπάνιο στα νερά της Καλόγριας με μαγιό.

«1917. Το 1917 έχουμε τον Ζορμπά. Τον Ζορμπά και το μεταλλείο του λιγνίτη, που βρισκόταν όχι στην Κρήτη παρά στην Πραστοβά της Μάνης. Σ' ένα χαριτωμένο λιμανάκι, όπου ανάβλυζαν πηγές δροσερό νερό μέσα στη θάλασσα. Ο Νίκος μου μιλούσε συχνά για τα κοπάδια, τις κατσίκες και τα πρόβατα που χτυπούσαν με τη χηλή τους την άμμο κι ανάβλυζε γλυκό δροσερό νερό να πιουν να ξεδιψάσουν.

Οι γέροντες στη Μάνη θυμούνται ακόμα τον Ζορμπά και τον Καζαντζάκη και μου έδειξαν το ερειπωμένο τώρα καλύβι τους. Μου έδειξαν και τη σπηλιά, όπου ο Νίκος έβρισκε καταφύγιο, για να διαβάσει και να γράψει. Θυμούνται ακόμα πολύ καλά τον Άγγελο Σικελιανό, τη βαριά μελωδική φωνή του, όταν απάγγελλε στίχους του, και πώς κοιμόταν σε μιαν εξέδρα, που είχαν ξεπίτηδες φτιάξει πάνω από τα κύματα.

Όπως μου την είχε περιγράψει ο Νίκος τη μικρή του την ακρογιαλιά της Πραστοβάς, έτσι τη βρήκα. Μονάχα - και νιώθω μεγάλη ντροπή να το ομολογήσω - η Στούπα, το χωριουδάκι δίπλα στην ακρογιαλιά, δεν είχε μήτε μια φέτα ψωμί να μας φιλέψει. Ελιές και ντομάτες και μερικά σύκα. Ξεχασμένοι από την πολιτεία οι Μανιάτες, έχουν δίκιο να παραπονιούνται πως ζουν «πίσω από τον ήλιο»...
Το μεταλλείο πάει κατά διαβόλου. Ζορμπάς και Καζαντζάκης το παρατούν, ο ένας φεύγει στη Χαλκιδική κι ύστερα στη Σερβία, ο άλλος στην Ελβετία...».

(Από το βιβλίο της Ελένης Καζαντζάκη «Νίκος Καζαντζάκης - ο ασυμβίβαστος», (1983) που αναφέρεται στη βιογραφία τον Καζαντζάκη, βασισμένη σε ανέκδοτα γράμματα και κείμενά του).

Η δράση του υπαρκτού, λοιπόν, προσώπου, του Ζορμπά, η οποία περιγράφεται στο μυθιστόρημα του Ν. Καζαντζάκη «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», εκτυλίχθηκε στη Στούπα, μεταξύ των λιγνιτωρυχείων της Πραστοβάς και της πανέμορφης, αμμουδερής, γραφικής παραλίας της Καλόγριας και των γύρω περιοχών.

Ο ιδιόρρυθμος χαρακτήρας του και ο αυθορμητισμός του αποτέλεσε πηγή έμπνευσης, για κάθε σχεδόν μορφή τέχνης, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, το θέατρο, τη μουσική, τα εικαστικά κλπ και ταυτίστηκε με το πρόσωπο του διάσημου ηθοποιού Άντονι Κουίν.

To πετρόκτιστο σπίτι

Τα γραφεία της εταιρίας και η αποθήκη στεγάζονταν στο σπίτι του Ελπιδοφόρου Χιουρέα, που ήταν στη θέση του ορυχείου, στην Πραστοβά, ένα χιλιόμετρο από την παραλία της Καλόγριας. Πολλοί από τους εργάτες έμεναν στις γύρω σπηλιές, οι οποίες μάλιστα υπάρχουν ακόμη μέχρι σήμερα. Αυτό ακριβώς το ιστορικό πέτρινο διώροφο των γραφείων του ορυχείου, που στέκει ακόμα σαν αγέρωχος πύργος πάνω από τη Στούπα, ανακαινίσθηκε πολύ πρόσφατα και πλέον διετέθη προς πώληση από το μεσιτικό γραφείο της Sotheby’s International Realty αντί του ποσού των 550.000 ευρώ.

Πρόκειται για ένα πανέμορφο παραδοσιακό οίκημα δύο επιπέδων, συνολικής επιφανείας 250 τετραγωνικών μέτρων, σε οικόπεδο 2 στρεμμάτων, στην κυριολεξία μέσα στην οργιώδη βλάστηση της περιοχής, με εντυπωσιακά κυπαρίσσια να το ζώνουν από παντού και με απερίσπαστη θέα προς τη θάλασσα, η οποία απέχει ελάχιστα λεπτά με το αυτοκίνητο ενώ είναι εύκολα προσβάσιμη και με τα πόδια.

Οι αρχιτέκτονες και οι διακοσμητές, για τους οποίους δυστυχώς δεν βρήκαμε καμία πληροφορία, έχουν κάνει εκπληκτική δουλειά, κυρίως στο εσωτερικό της οικίας, η οποία περιλαμβάνει δύο κρεβατοκάμαρες, μία σε κάθε επίπεδο και σε αυστηρά παραδοσιακό -λιτό- στυλ που είναι αδύνατον να μη συνεπάρει και να μην ταξιδεύσει στο παρελθόν τους 5 φιλοξενούμενους τους.

Ολοι οι χώροι είναι επενδυμένοι με ξύλινα δάπεδα και δοκάρια στις οροφές, αντίκες, πολυθρόνες και πανέμορφοι καναπέδες διακοσμούν όλα τα μέρη της οικίας, ενώ ξεχωριστή μνεία θα πρέπει να γίνει για την πανέμορφη εσωτερική αυλή του διώροφου, για το μικρό παραδοσιακό μπαλκονάκι της πρόσοψης που βλέπει στο Αιγαίο όπως και τη μικρή βεράντα-καθιστικό του δεύτερου επιπέδου, η οποία επικοινωνεί με την κουκλίστικη κουζίνα.

Το «Zorbas Memories», όπως ονομάζει τον πέτρινο πύργο της Στούπας το Sotheby’s, μπορεί να μην είναι μια luxurious κατοικία πλούτου και χλιδής αλλά είναι πραγματικά ένα αρχιτεκτονικό στολίδι της περιοχής, προσφέρεται για χαλαρωτικές και ήσυχες διακοπές, έχει μια λιτή, μανιάτικη γοητεία που συναρπάζει και βρίσκεται σε μία από τις ομορφότερες γωνιές της Πελοποννήσου και γενικότερα της Ελλάδας.