Παρά το γεγονός ότι κατά καιρούς έχει υπάρξει αυξημένο ενδιαφέρον για την άσκηση μιας πολιτικής ρύθμισης του χώρου που να ενσωματώνει συστηματικά:

-τις νέες αντιλήψεις για την προστασία και τη διαχείριση των φυσικών πόρων,

-να μεριμνά για τη διατήρηση και την αναβάθμιση της παραγωγικότητας των φυσικών και οικονομικών συστημάτων και

-να θέτει το πλαίσιο για μια αποτελεσματικότερη παρακολούθηση και αξιοποίηση του συνόλου των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών αποθεμάτων σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, η πρακτική δε φαίνεται να πειθαρχεί στις αφετηρίες που θέτουν οι εκπεφρασμένες προθέσεις για αποτελεσματικό χωροταξικό σχεδιασμό και διευθέτησης των χρήσεων γης.

Κατά συνέπεια, οι στόχοι σχετικά με τη διευθέτηση του χώρου δεν είναι πάντοτε σαφείς και συμβατοί μεταξύ τους και επομένως, έννοιες όπως η βιώσιμη διαχείριση του χώρου, η προστασία του περιβάλλοντος, η χωρική συνοχή, η αντιμετώπιση των περιφερειακών ανισοτήτων και η σχέση των τοπικών με τα περιφερειακά και τα υπερεθνικά συστήματα παραγωγικών δραστηριοτήτων, μέχρι σήμερα, δεν έχουν τύχει συστηματικής επεξεργασίας και κατάλληλης ενσωμάτωσης στην ελληνική πραγματικότητα.

Ο ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Ο συγκερασμός όμως της προστασίας του περιβάλλοντος και της οικονομικής ανάπτυξης ο οποίος είναι δυνατόν να επιτευχθεί μέσω ενώ ολοκληρωμένου και αποτελεσματικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού, ενώ μπορεί να υποστηριχθεί ότι είναι αναγκαίο να επιτευχθεί συνολικά στο χώρο, θεωρούμε ότι είχε ιδιαίτερη βαρύτητα στην περίπτωση των νησιωτικών περιοχών.

Τα νησιά έχουν μια σειρά από χαρακτηριστικά που τα διαφοροποιούν από τις υπόλοιπες παράκτιες, πεδινές, ημιορεινές και ορεινές ηπειρωτικές περιοχές

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του νησιωτικού χώρου είναι:

-η σχετική απομόνωση λόγω της αυξημένης απόστασης από τα μεγάλα αστικά κέντρα και τις μεγάλες ηπειρωτικές αγορές (περιφερειακότητα)

-Η γεωγραφική απομόνωση εξαιτίας της θάλασσας που περιβάλλει τα νησιά.. Το υδάτινο στοιχείο διαφοροποιεί την απομόνωση των νησιών από εκείνη ηπειρωτικών απομακρυσμένων περιοχών.

-Στα νησιωτικά συμπλέγματα ο χώρος είναι κατακερματισμένος με αποτέλεσμα να μην ευνοείται η συμπληρωματικότητα μεταξύ νησιών του ιδίου συμπλέγματος, τόσο σε επίπεδο υπηρεσιών όσο και από άποψη αξιοποίησης πόρων και οικονομικής συνεργασίας.

-τα προβλήματα στις μεταφορές και το αυξημένο κόστος που αυτές συνεπάγονται

-η μικρή σχετικά κλίμακα και η μεγάλη διαφοροποίηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων,

-η σχετικά περιορισμένη διαθεσιμότητα των παραγωγικών πόρων,

-η ιδιότητά του ως δεξαμενής πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς

-η ιδιότυπη σχέσεων του νησιωτικού πληθυσμού με τη θάλασσα,

-Οι μεγάλες εποχιακές πληθυσμιακές διακυμάνσεις και διακυμάνσεις στον όγκο των οικονομικών δραστηριοτήτων επηρεάζουν εκ των άλλων και την κοινωνική δραστηριότητα στις νησιωτικές περιοχές.

Τα γενικότερα δημογραφικά προβλήματα.

Πέραν των ανωτέρω, θα πρέπει να επισημανθεί ότι σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη μια εξαιρετικά σημαντική αλλαγή. Η χρήση του εδάφους από τον ανθρώπινο παράγοντα - ιδιαίτερα στην ύπαιθρο και στα νησιά- έχει αρχίσει να γίνεται σαφώς πολυπλοκότερη σε σχέση με το παρελθόν. Το ίδιο τμήμα εδάφους πολλές φορές καλείται να εκπληρώσει και να προσφέρει μια ποικιλία λειτουργιών, ορισμένες φορές ανόμοιων ή φαινομενικά ετερόκλητων μεταξύ τους.

Έτσι συχνά, σε ένα τμήμα του εδάφους μπορεί να συνυπάρχουν η παραγωγή αγροτικών προϊόντων και αγροτοτουριστικών υπηρεσιών (production services), περιβαλλοντικές λειτουργίες όπως η διατήρηση της βιοποικιλότητας και η ρύθμιση του μικροκλίματος και των αποθεμάτων νερού (regulation services) καθώς και η παραγωγή κοινωνικών υπηρεσιών, όπως είναι η αναψυχή και η πνευματική ανασυγκρότηση (cultural services).

Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ιδιαιτέρα δύσκολο ακόμη και να προσδιοριστεί πια πραγματικά είναι η κύρια λειτουργία και συνεπώς και η κύρια χρήση του εδάφους Η παραπάνω πολυλειτουργικότητα της χρήσης του εδάφους, αυξάνει το βαθμό δυσκολίας της αποτελεσματικής οργάνωσης του χώρου.

Οι νέες απαιτήσεις για πολυλειτουργική θεώρηση του εδάφους στην περίπτωση των νησιών έρχονται να προστεθούν σε ήδη υπάρχοντα ανοιχτά ζητήματα σε σχέση με την εγκατάσταση χερσαίων οικονομικών δραστηριοτήτων και υποδομών. Η μικρή κλίμακα του χώρου στα νησιά και η σπανιότητα των διαθέσιμων πόρων καθιστά ήδη πιεστική την ορθολογική διαχείριση:

-της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας η οποία δέχεται ισχυρές πιέσεις για τουριστική αξιοποίηση.

-τους περιορισμένους και δύσκολα αναπληρώσιμου υδάτινους πόρους καθώς η κατανάλωση ύδατος σε ετήσια βάση αυξάνει συνεχώς με αποτέλεσμα να απαιτούνται νέες ποσότητες για να καλύψουν τη ζήτηση.

Ο προσδιορισμός της Φέρουσας Ικανότητας της μικρής κλίμακας του νησιού να υποδέχεται να εξυπηρετεί μεγάλα παραγωγικά έργα όπως Αιολικά και Φωτοβολταϊκά Πάρκα αλλά και άλλες επενδύσεις.

Από την άλλη πλευρά, σε ότι αφορά στο θαλάσσιο χώρο που περιβάλλει τα νησιά ο οποίο αποτελεί ζωτικό στοιχείο για τη διατήρηση και ευημερία των νησιωτικών πληθυσμών, δεν υπάρχει σημαντική εμπειρία βιώσιμης ρύθμισής του στο επίπεδο του χωροταξικού σχεδιασμού. Η έννοια της θαλάσσια χωροταξίας είναι σχετικά καινούργια και δεν έχει αρχίσει να υλοποιείται ακόμη σε επιχειρησιακό επίπεδο στη χώρα μας.

Ωστόσο, ο θαλάσσιος χώρος χρησιμοποιείται εντατικά από την επαγγελματική & ερασιτεχνική αλιεία, τις ιχθυοκαλλιέργειες, τις θαλάσσιες μεταφορές, τις δραστηριότητες αναψυχής με πλωτά μέσα κλπ. Επίσης, χρησιμοποιείται εκούσια ή ακούσια ως αποδέκτης ουσιών όπως επεξεργασμένων ή ανεπεξέργαστων αστικών αποβλήτων, νιτρικών προερχόμενων από τη γεωργία κλπ.

Στο άμεσο μέλλον η χρήση του θαλάσσιου χώρου αναμένεται να καταστεί εντατικότερη μέσω της χωροθέτησης επιπρόσθετων οικονομικών δραστηριοτήτων όπως πλωτών αιολικών πάρκων ή άλλων συστημάτων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κλπ. Η παραπάνω πολυλειτουργικότητα της χρήσης της θάλασσας, αυξάνει το βαθμό δυσκολίας βιώσιμης διαχείρισής της.

ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ

Η μεγέθυνση της οικονομία και η βιώσιμη ανάπτυξη και περιβαλλοντική προστασία στο νησιωτικό χώρο μπορούν να συμβαδίζουν, εφόσον δημιουργηθεί ένα υγιές πλαίσιο πολιτικής, βασικός πυλώνας του οποίου θα είναι η χωροταξική οργάνωση του χερσαίου και θαλάσσιου χώρου των νησιών που θα προβλέπει την ένταξη των περιβαλλοντικών στόχων σε όλους τους τομείς της πολιτικής.

Στο πλαίσιο λοιπόν ενός ολοκληρωμένου και αποτελεσματικού σχεδιασμού του χώρου στα νησιά θα πρέπει μέσω, ης εκπόνησης και εφαρμογής χωροταξικών και πολεοδομικών σχεδίων, του Προσδιορισμό των περιβαλλοντικά Προστατευόμενων Περιοχών και των ειδών αλλά και των περιοχών με σημαντικό Πολιτιστικό απόθεμα και της ολοκλήρωση του κτηματολογίου και των δασικών χαρτών, να γίνει μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν:

-Η υπερεκμετάλλευση φυσικών οικοσυστημάτων.

-Η υποβάθμιση λόγω εγκατάλειψης των παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών.

-Η βιώσιμη χρήση του εδάφους και των υδάτινων αποθεμάτων από τον αγροτικό και τουριστικό τομέα.

-Η υποβάθμιση λόγω εξάντλησης των μη ανανεώσιμων πόρων.

-Η υποβάθμιση του τοπίου σαν αποτέλεσμα μεγάλων έργων.

-Η υποβάθμιση λόγω της μεταφοράς ακατάλληλων γεωργικών μεθόδων και χειρισμών.

-Η υποβάθμιση της σημασίας των περιβαλλοντικών στανταρς προκειμένου να επιτευχθεί γρήγορη οικονομική μεγέθυνση.

-Η καταστροφή του τοπίου λόγω της ανεξέλεγκτης και ασχεδίαστης επέκτασης των αστικών υποδομών (αστική διάχυση).

-Οι ασυνήθιστες περιβαλλοντικές καταστροφές και τα ακραία φυσικά φαινόμενα (σεισμοί, πλημμύρες κλπ) με μακροχρόνιες επιπτώσεις.

-Η Περιβαλλοντική υποβάθμιση οφειλόμενη σε μεγάλης κλίμακας διάχυση ανθεκτικών ουσιών (αμίαντος, χημικά απόβλητα κλπ)

-Η Περιβαλλοντική υποβάθμιση οφειλόμενη σε ελεγχόμενη και μη ελεγχόμενη απόρριψη αποβλήτων.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Από τις παραπάνω αναφορές προκύπτει ότι το ζήτημα της οργάνωσης του νησιωτικού χώρο, χερσαίου και θαλάσσιου, είναι σύνθετο και αποτελεί ζωτικής σημασίας πρόκληση για το άμεσο μέλλον.

Έτσι και αλλιώς, λόγω της οικονομικής και κοινωνικής δράσης, η μορφή του τοπίου στα νησιά αλλάζει με γρήγορο ρυθμό, λόγω της νόμιμης και αυθαίρετης εκτός σχεδίου δόμησης, της κατασκευής έργων υποδομής, λόγω εν τέλει της δράσης των κοινωνιών είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει χωροταξικός σχεδιασμός.

Το ζήτημα που ανακύπτει δεν είναι οι αλλαγές που έτσι και αλλιώς συμβαίνουν αλλά η κατεύθυνση στην οποία κινούνται. Αν δηλαδή θα κινηθούμε σε μια αναπτυξιακά και κοινωνικά βιώσιμη θέση ή θα μιλάμε για ένα δομικά και περιβαλλοντικά εξαθλιωμένο νησιωτικό τοπίο.

Υπό την έννοια αυτή η υλοποίηση ενός βιώσιμου αναπτυξιακού οράματος για το νησιωτικό χώρο υποχρεωτικά στηρίζεται σε άξονες προτεραιότητας που έχουν άμεση σχέση με την οργάνωση του χώρου και των χρήσεων της γης και την οργανωμένη επιδίωξη της ενίσχυσης της τοπικής Οικονομίας, της Αύξησης της Απασχόλησης, της Βελτίωση της Ποιότητας Ζωής των κατοίκων, της Προστασία και ανάδειξη του πολιτισμού και της Διασφάλιση της Αειφόρου Ανάπτυξης.